Είναι από τα λίγα σημαντικά σε απήχηση κομμουνιστικά κόμματα της Δυτικής Ευρώπης που δεν ακολούθησαν τη γραμμή του ευρωκομμουνισμού και κατάφεραν να υπερβούν την κρίση που δημιούργησε στο κομμουνιστικό κίνημα η ανατροπή του υπαρκτού σοσιαλισμού το 1989-1991.
Σήμερα, το ΚΚΕ είναι το τρίτο σε αριθμό εδρών κόμμα στο Ελληνικό Κοινοβούλιο, με 21 βουλευτές, και ασκεί επιρροή ιδιαίτερα στις συνδικαλιστικές και κινηματικές οργανώσεις.
H Ίδρυση και τα πρώτα χρόνια
Το Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα Ελλάδος (ΣΕΚΕ) -μετέπειτα ΚΚΕ- ιδρύθηκε στο 1ο Σοσιαλιστικό Συνέδριο που συνήλθε στις 17-23 Νοέμβρη του 1918 στον Πειραιά, μια μόλις εβδομάδα μετά την ίδρυση της ΓΣΕΕ. Καθοριστικό ρόλο στην ίδρυσή του έπαιξαν τόσο η ανάπτυξη του εργατικού κινήματος της Ελλάδας όσο και η επίδραση της νεαρής τότε Οκτωβριανής Επανάστασης.
Σκοπός του νεοσύστατου κόμματος ήταν «να διαμορφώση τον αγώνα της εργατικής τάξεως εις αγώνα συνειδητόν και ενιαίον και να οδηγήση αυτήν εις την φυσικήν και αναγκαίαν αποστολήν της».
Η αντιπολεμική δράση κατά τη διάρκεια της Μικρασιατικής εκστρατείας
Το νεαρό τότε ΣΕΚΕ αντιτάχθηκε εξαρχής στη Μικρασιατική Εκστρατεία χαρακτηρίζοντάς την ιμπεριαλιστικό και τυχοδιωκτικό πόλεμο. Εκτίμησε ότι αυτή εξυπηρετεί τα συμφέροντα της ελληνικής άρχουσας τάξης και των Μεγάλων Δυνάμεων της εποχής, Αγγλίας και Γαλλίας, που ήθελαν να καταπνίξουν τον εθνικοαπελευθερωτικό, για τους Τούρκους, αγώνα του κεμαλικού κινήματος.
Τα μέλη του ΣΕΚΕ(Κ) διεξήγαγαν δραστήρια προπαγάνδα τόσο στο μέτωπο όσο και στα μετόπισθεν, προειδοποιώντας για τις καταστρεπτικές συνέπειες της συνέχειας του πολέμου και καλώντας το λαό να αγωνιστεί για την ανατροπή του βασιλιά και την ειρήνευση στη βάση της συνεννόησης με τον τουρκικό λαό.
Ο ντεφαιτισμός του ΣΕΚΕ έγινε αφορμή για σκληρές διώξεις εναντίον των μελών του που στο εξής δρούσαν σε κατάσταση ημιπαρανομίας
Η πολιτική του ΚΚΕ την δεκαετία του 1930
Η παγκόσμια οικονομική κρίση του 1929 επιδείνωσε σημαντικά τους όρους ζωής του ελληνικού λαού και οδήγησε σε ένα πρωτοφανές κύμα αιματηρών απεργιακών κινητοποιήσεων, στο οποίο πρωτοστάτησε το ΚΚΕ. Για να κατασταλεί το ολοένα ογκούμενο κύμα λαϊκών αγώνων, οι διώξεις των κομμουνιστών εντάθηκαν και «θεσμοθετήθηκαν» απ’ την κυβέρνηση Βενιζέλου με την ψήφιση του 4229/1929, γνωστού και ως Ιδιώνυμο.
Τον Ιανουάριο του 1930, εν μέσω πρωτοφανούς απεργιακού αναβρασμού, η 3η Ολομέλεια της ΚΕ έριξε το σύνθημα για γενική πολιτική απεργία και εγκαθίδρυση σοβιετικής εξουσίας. Τελικά η προσπάθεια για κήρυξη πολιτικής απεργίας απέτυχε, το απεργιακό κίνημα γρήγορα υποχώρησε και το κόμμα έχασε σημαντικό κομμάτι της επιρροής του στο λαό.
Η περίοδος της φραξιονιστικής πάλης
Τα επόμενα χρόνια χαρακτηρίζονται από έντονη εσωστρέφεια και απομόνωση του ΚΚΕ απ’ τις μάζες, λόγω της «άνευ αρχών φραξιονιστικής πάλης» μεταξύ των δύο ομάδων της ηγεσίας του ΚΚΕ που είχε αρχίσει ήδη απ’ το 1927. Απ’ τη μια η ομάδα Χαϊτά-Ευτυχιάδη υποστήριζε την άμεση κήρυξη γενικής πολιτικής απεργίας με σκοπό την κατάληψη της εξουσίας, ενώ απ’ την άλλη η ομάδα Σιάντου-Θέου επέμενε ότι δεν είχαν ακόμη ωριμάσει πλήρως οι συνθήκες για κάτι τέτοιο.
Με τη βοήθεια της ΚΔ τα χρόνια 1931-1933 η κρίση ξεπεράστηκε και αφού ανέλαβε την καθοδήγησή του ο Νίκος Ζαχαριάδης, το ΚΚΕ κατάφερε να ανασυγκροτηθεί, να ανεβάσει το κύρος του στις λαϊκές μάζες και να παίξει πρωταγωνιστικό ρόλο στο έντονο απεργιακό κίνημα εκείνης της περιόδου.
Ο αγώνας ενάντια στο φασισμό και τον πόλεμο
Στα μέσα της δεκαετίας του 1930 οι δυνάμεις του φασισμού στην Ευρώπη κυρίως προκάλεσαν αντιδράσεις και η προοπτική του πολέμου διαφαινόταν πλέον καθαρά. Το 6ο Συνέδριο του ΚΚΕ, ακολουθώντας τη γραμμή των Λαϊκών Μετώπων που είχε επεξεργαστεί η ΚΔ στο 7ο της Συνέδριο, έθεσε ως στόχο την ευρύτερη δυνατή συσπείρωση για την αποσόβηση επερχόμενης δικτατορίας φιλοφασιστικής ιδεολογίας.
Οι αλλεπάλληλες εκκλήσεις του ΚΚΕ στα υπόλοιπα πολιτικά κόμματα για τη συγκρότηση μιας αντιδικτατορικής συμμαχίας κατέληξαν σε συμφωνία με το Αγροτικό Κόμμα Ελλάδος (ΑΚΕ) για τη συγκρότηση του Παλλαϊκού Μετώπου και σε μετεκλογική συνεννόηση με το βενιζελικό κόμμα που είναι γνωστό ως σύμφωνο Σοφούλη-Σκλάβαινα. Έτσι, το Παλλαϊκό Μέτωπο συμφώνησε να στηρίξει την κυβέρνηση των Φιλελευθέρων προκειμένου να αποσοβηθεί ο ορατός πια κίνδυνος της δικτατορίας. Τελικά, η συμφωνία αυτή αθετήθηκε απ’ την πλευρά των βενιζελικών και έτσι άνοιξε ο δρόμος προς την άνοδο του Ι. Μεταξά στην εξουσία.
Το ΚΚΕ έπαιξε σημαντικό ρόλο στην αντιφασιστική πάλη αυτής της περιόδου, με αποκορύφωμα το μεγάλο απεργιακό κύμα του Μάη του 1936, χωρίς όμως να μπορέσει να ανακόψει την πορεία προς τη δικτατορία που τελικά επιβλήθηκε την 4η Αυγούστου.
Το μεταξικό καθεστώς στράφηκε με ιδιαίτερη σκληρότητα ενάντια στα πολιτικά κόμματα και ιδιαίτερα στο ΚΚΕ, το οποίο κατηγόρησε ότι οδηγούσε τη χώρα στην αναρχία. Το ΚΚΕ πέρασε πλέον στην παρανομία. Συνολικά γύρω στα 1600 μέλη του συνελήφθησαν και φυλακίστηκαν αυτή την περίοδο και οι περισσότερες οργανώσεις του εξαρθρώθηκαν. Ακόμη, η Ασφάλεια κατάφερε να εκμεταλλευτεί το κενό που δημιουργήθηκε απ’ τις μαζικές συλλήψεις συγκροτώντας δική της καθοδήγηση με πρώην στελέχη του κόμματος που είχαν προσχωρήσει στις αρχές ασφαλείας, όπως οι πρώην βουλευτές Μιχάλης Τυρίμος και Μανώλης Μανωλέας. Η νέα, συγκροτημένη από την ασφάλεια καθοδήγηση ονομάστηκε Προσωρινή Διοίκηση και άρχισε να εκδίδει τον δικό της Ριζοσπάστη εντείνοντας έτσι τη σύγχυση στις γραμμές των κομμουνιστών.
Εθνική Αντίσταση και Εμφύλιος
Λίγες μέρες μετά την κήρυξη πολέμου απ’ την Ιταλία, ο γενικός γραμματέας Νίκος Ζαχαριάδης, ο οποίος βρισκόταν στη φυλακή, κάλεσε τους Έλληνες να αντιμετωπίσουν τον κατακτητή. 
Tο Νοέμβριο του 1940 ο Ζαχαριάδης αλλάζει γραμμή και χαρακτηρίζει τον αγώνα στην Αλβανία ιμπεριαλιστικό που εξυπηρετεί τα συμφέροντα των μοναρχοφασιστών και καλεί τους μαχόμενους Έλληνες να στραφούν κατά του Μεταξά επιδιώκοντας “έντιμη” ειρήνη με τους Ιταλούς με τη διαμεσολάβηση της ΕΣΣΔ (βλέπε 2η επιστολή Ζαχαριάδη). Η αλλαγή πλεύσης του Ζαχαριάδη πιθανώς να οφείλεται σε επίκριση της Σοβιετικής Ένωσης, καθώς ίσχυε ακόμα το Σύμφωνο Μολότωφ – Ρίμπεντροπ μεταξύ Χίτλερ και Στάλιν.[εκκρεμεί παραπομπή] Τον Σεπτέμβριο του 1941 το ΚΚΕ προχώρησε στη δημιουργία του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου που με τη σειρά του ίδρυσε τη νεολαία της ΕΠΟΝ και τον Ελληνικό Λαϊκό Απελευθερωτικό Στρατό (ΕΛΑΣ). Στις οργανώσεις αυτές εντάχθηκε πλήθος λαού και το ΕΑΜ έγινε η μαζικότερη αντιστασιακή οργάνωση, στην οποία μάλιστα συμμετείχε πλήθος μη κομμουνιστών. Σε συνεργασία και με τις υπόλοιπες αντιστασιακές δυνάμεις, ο ΕΛΑΣ έδωσε μάχες κατά δυνάμεων των κατοχικών στρατευμάτων και κατάφερε να ασκήσει εξουσία σε μεγάλο μέρος της ελληνικής υπαίθρου. Σημαντικότερη ενέργεια γενικώς θεωρείται η ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοποτάμου. Ενώ η απελευθέρωση της χώρας πλησίαζε, ο ΕΛΑΣ συγκρούστηκε με τις υπόλοιπες αντιστασιακές οργανώσεις της χώρας.
Τα Δεκεμβριανά
Με το τέλος του πολέμου, η Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας υπό τον Γεώργιο Παπανδρέου βρίσκεται αντιμέτωπη με το ζήτημα του αφοπλισμού των αντάρτικων ομάδων. Με τελεσίγραφό του ο στρατηγός Ρόναλντ Σκόμπι (Άγγλος διοικητής των συμμαχικών στρατευμάτων στην Ελλάδα) παραγγέλνει εντός δέκα ημερών τον πλήρη αφοπλισμό των ανταρτών, με εξαίρεση την Τρίτη Ελληνική Ορεινή Ταξιαρχία και τον Ιερό Λόχο, με το σκεπτικό ότι ήταν το μόνο εν λειτουργία τμήμα του τακτικού Ελληνικού Στρατού, το οποίο πολέμησε σε Βόρειο Αφρική και Ιταλία. Τα στελέχη της κυβέρνησης διχάζονται και ακολουθεί η παραίτηση των υπουργών του Ε.Α.Μ. στις 2 Δεκεμβρίου του 1944.
Τις επόμενες μέρες ακολουθούν τα γεγονότα που έχουν μείνει γνωστά ως Δεκεμβριανά: η διαδήλωση – διαμαρτυρία του Ε.Α.Μ στο κέντρο της πρωτεύουσας εξελίχθηκε σε ένοπλη σύγκρουση μεταξύ των εφεδρικών δυνάμεων του ΕΛΑΣ από τη μία μεριά και των κυβερνητικών δυνάμεων από την άλλη, στις οποίες προστέθηκαν μέλη των υπόλοιπων αντιστασιακών οργανώσεων, μηχανοκίνητες μονάδες του βρετανικού στρατού, καθώς και μέλη των πρώην ταγμάτων ασφαλείας. Κατά τα Δεκεμβριανά έδρασε επίσης η η οργάνωση του ΚΚΕ ΟΠΛΑ, η οποία στράφηκε, εκτός των πολιτικών και ιδεολογικών αντιπάλων του κυβερνητικού στρατοπέδου, και εναντίον τροτσκιστών μελών του ΕΑΜ και λοιπών διαφωνούντων. Η απόφαση να προχωρήσει το ΚΚΕ σε σύγκρουση πάρθηκε μετά τις 20 Νοεμβρίου από το Πολιτικό Γραφείο και όχι στις 28 Νοεμβρίου (όταν ναυάγησαν οι διαπραγματεύσεις με τον Παπανδρεόυ) ή στις 3 Δεκεμβρίου, όπως πιστευόταν έως πρόσφατα.
Πρόθεση του ΚΚΕ ήταν η μεταπελευθερωτική επικράτηση του σοβιετικού τύπου συστήματος και γι αυτό δεν δεχόταν τη διάλυση του ΕΛΑΣ. Φοβόταν ότι θα τους άφηνε εκτεθειμένους στην ισχύ των αντιπάλων τους. Στο ερώτημα γιατί το ΚΚΕ δεν κατέλαβε την εξουσία τον Οκτώβριο του 1944, όταν ήταν σε θέση να το πετύχει, δηλαδή όταν οι βρεταννικές δυνάμεις δεν είχαν αναπτυχθεί, ίσως οφείλεται στο ότι το ΚΚΕ «δεν ήθελε να συγκρουσθεί με τους Άγγλους, επειδή ήλπιζε ακόμα σε μια πιθανή κατάληψη της Ελλάδας από τον σοβιετικό στρατό, ή επειδή πίστευε πως μπορούσε να κατακτήσει την εξουσία με δικά του μέσα».
Μετά τα Δεκεμβριανά, η Ελληνική Κυβέρνηση δέχτηκε να συνδιαλλαγεί με το ΕΑΜ, το οποίο πιστεύοντας ότι μπορεί να λύσει το θέμα μέσω της πολιτικής οδού υπέγραψε τη συνθήκη ανακωχής γνωστή ως Συνθήκη της Βάρκιζας. Τη συνθήκη της Βάρκιζας υπέγραψε τελικά υπό την πίεση της πολιτικής ηγεσίας του ΚΚΕ, και ο καπετάνιος του ΕΛΑΣ, Άρης Βελουχιώτης, αρνούμενος ωστόσο λίγο αργότερα την παράδοση του οπλισμού του. 
Το ΚΚΕ τον απομονώνει με το σύνθημα “ούτε φαϊ, ούτε νερό στον Μιζέρια” και τον καταγγέλει ως “τυχοδιωκτικό στοιχείο που σαν στόχο έχει την υπονόμευση της συμφωνίας της Βάρκιζας”. Μαζί με τους λίγους συναγωνιστές του, διακηρύσσει την ανάγκη συνέχισης του ένοπλου αγώνα, ενάντια στο νέο διαφαινόμενο ζυγό, που δεν είναι άλλος από τους Άγγλους, αλλά και την νέα ελληνική κυβέρνηση. Τελικά ο Βελουχιώτης διαγράφεται επισήμως από το κόμμα, την ίδια ημέρα που καταδιωκόμενος από δυνάμεις της Εθνοφυλακής αυτοκτονεί.
Ο Εμφύλιος Πόλεμος
Τη συνθήκη της Βάρκιζας ακολούθησε μια περίοδος διωγμών, αλλά και αντεκδικήσεων, εις βάρος ανταρτών και μελών του ΕΑΜ, που αναφέρεται συνήθως ως Λευκή τρομοκρατία. Το ΚΚΕ υπό την ηγεσία του Νίκου Ζαχαριάδη αποφάσισε την αποχή από τις εκλογές του 1946 και με τον Δημοκρατικό Στρατό Ελλάδος επανεκκίνησε την ένοπλη πάλη εναντίον του αστικού καθεστώτος.
Το σύμβολο του Δημοκρατικού Στρατού
Ο εμφύλιος πόλεμος υπήρξε πολύ βίαιος και η έκβασή του αμφίρροπη. Ο ΔΣΕ είχε την εμπειρία από τον ένοπλο αγώνα εναντίον των Ναζιστικών Δυνάμεων συνεπικουρούμενος από τις γειτονικές Αλβανία, Βουλγαρία και Γιουγκοσλαβία (έως τη ρίξη Τίτο-Στάλιν), καθώς και από μεγάλο μέρος σλαβομακεδόνων ανταρτών, ενώ η κυβέρνηση, αξιοποιώντας τα χρήματα της αμερικανικής βοήθειας και με την υποστήριξη της Βρετανίας και των Η.Π.Α., είχε έναν εξοπλισμένο και σαφώς πολυπληθέστερο στρατό.
Το Δεκέμβριο του 1947, στη διάρκεια του Εμφυλίου, και ύστερα από την ανακήρυξη της “προσωρινής κυβέρνησης του βουνού”, το ΚΚΕ (νόμιμο έως τότε λόγω της συμφωνίας της Βάρκιζας) κηρύχτηκε παράνομο (με τον Αναγκαστικό Νόμο 509 της 27/12/1947). Τα περισσότερα μέλη του συνελήφθησαν, φυλακίστηκαν και αρκετά εκτελέστηκαν με αποφάσεις εκτάκτων στρατοδικείων.
Ο Εμφύλιος Πόλεμος που υπήρξε η κορυφαία στιγμή ταξικής αντιπαράθεσης στην Ελλάδα, έληξε με την ήττα των δυνάμεων του ΔΣΕ. Μεγάλος αριθμός μαχητών του ΔΣΕ, στελεχών του ΚΚΕ, καθώς και πλήθος σλαβομακεδόνων αναγκαστηκαν να καταφύγουν στις χώρες του τέως Ανατολικού Συνασπισμού ως πολιτικοί πρόσφυγες για να μην υποστούν τις διώξεις του ελληνικού κράτους.
Μεταπολεμική Περίοδος
Ο Εμφύλιος έληξε το 1949 με την ήττα των δυνάμεων του ΔΣΕ. Η ηγεσία του ΚΚΕ και ένα μεγάλο μέρος των μαχητών του κατέφυγαν σε χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, όπου έζησαν επί δεκαετίες ως πολιτικοί πρόσφυγες. Για τα περισσότερα μέλη του που παρέμειναν στην Ελλάδα συνεχίσθηκε το κύμα διώξεων, φυλακίσεων και εξοριών.
Κατά την περίοδο της παρανομίας τα μέλη του ΚΚΕ δρούσαν κυρίως μέσω της Ενιαίας Δημοκρατικής Αριστεράς (ΕΔΑ), η οποία λειτουργούσε νόμιμα από το 1951 και είχε καταστεί σταδιακά σημαντικός παράγοντας της πολιτικής σκηνής [19].
Υπόθεση Μπελογιάννη
Ένα μέλος της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ ο Νίκος Μπελογιάννης επέστρεψε παράνομα στην Ελλάδα τον Ιούνιο του 1950 για να συμβάλει στην αναδιοργάνωση του παράνομου μηχανισμού του ΚΚΕ. Συνελήφθη τον Δεκέμβριο της ίδιας χρονιάς.
Η δίκη του Μπελογιάννη και άλλων 92 συγκατηγορουμένων του στο Έκτακτο Στρατοδικείο για παράβαση το α.ν. 509/1947, άρχισε στις 19 Οκτωβρίου 1951 και ολοκληρώθηκε με δώδεκα θανατικές καταδίκες, στις 16 Νοεμβρίου. Εκτελέστηκε μαζί με άλλους συντρόφους του το 1952, προκαλώντας την έντονη αντίδραση της διεθνούς κοινής γνώμης. Κατά της εκτέλεσής του τάχθηκαν επίσημα οι Σαρλ Ντε Γκωλ, Τσάρλι Τσάπλιν, Λουί Αραγκόν, Ζαν Πολ Σαρτρ, Πολ Ελυάρ και άλλοι.Αξίζει να σημειωθεί ότι ένας από τούς στρατοδίκες του Μπελογιάννη ήταν ο Γεώργιος Παπαδόπουλος, ο μετέπειτα ηγέτης της χούντας του 1967, ο οποίος ψήφισε κατά της θανατικής ποινής.
Ακόμη, ο Νίκος Πλουμπίδης, επικεφαλής του τότε παράνομου μηχανισμού του ΚΚΕ προσφέρθηκε να παραδοθεί στις αρχές υπό τον όρο να μετατραπεί η ποινή του Μπελογιάννη. Το ΚΚΕ κάτω από τις εποχιακές συνθήκες, αδίκως θεώρησε την πράξη του αυτή ύποπτη και τον αποκήρυξε δημοσίως ως χαφιέ, ενώ ο ίδιος συνελήφθη και εκτελέστηκε λίγο καιρό αργότερα.
Η 6η Ολομέλεια του 1956
Το Μάρτη του 1956, λίγες μέρες μετά το 20ό συνέδριο του ΚΚΣΕ που καταδίκασε το σταλινισμό, συγκλήθηκε, η «6η Πλατιά Ολομέλεια της ΚΕ και της ΚΕΕ του ΚΚΕ». Στις εργασίες της, στις οποίες παρουσιάστηκαν σημαντικές παρατυπίες, καθαιρέθηκε ο τότε ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ, Νίκος Ζαχαριάδης.
Το 1958 η νέα ηγεσία του ΚΚΕ αποφάσισε να διαλύσει όλες τις Κομματικές Οργανώσεις που δρούσαν στην Ελλάδα και να εντάξει το σύνολο των μελών της στην Ελλάδα υπό τη σκέπη της ΕΔΑ.
Πρόκειται για εξελίξεις που οδήγησαν μεγάλο μέρος στελεχών και το μεγαλύτερο μέρος των μελών του ΚΚΕ, που διαγράφηκαν από το Κόμμα, πολλές φορές δεχόμενοι ιδιαίτερα σκληρή βία από τους πρώην συντρόφους τους και που στη συνέχεια εντάχθηκαν στον αντιρεβιζιονιστικό ή μαρξιστικό – λενινιστικό χώρο, το χώρο που αποκλήθηκε και ως «ζαχαριαδικός – μαοϊκός», να θεωρήσουν πως από το Μάρτη του 1956 το επαναστατικό – διεθνιστικό ΚΚΕ, το κόμμα του ΕΑΜ – ΕΛΑΣ και του ΔΣΕ διαλύθηκε και στη θέση του δημιουργήθηκε ένα αστικό – ρεβιζιονιστικό κόμμα, με την ίδια επωνυμία. Προπαγανδιστές της άποψης αυτής ήταν και οι δύο μεγαλύτερες οργανώσεις του αντιρεβιζιονιστικού χώρου στην Ελλάδα, το Επαναστατικό Κομμουνιστικό Κίνημα Ελλάδας (ΕΚΚΕ) και η Οργάνωση Μαρξιστών Λενινιστών Ελλάδας (ΟΜΛΕ).
Η περίοδος του αντιδικτατορικού αγώνα
Η Χούντα των Συνταγματαρχών, που με πρόσχημα την «κομμουνιστική απειλή» κηρύχθηκε την 21η Απριλίου 1967, βρήκε το ΚΚΕ απροετοίμαστο με τις κομματικές του οργανώσεις διαλυμένες από δεκαετίας.
Το 1968 η πολιτική και ιδεολογική κρίση που προκάλεσε στο παγκόσμιο κομμουνιστικό κίνημα η εισβολή της ΕΣΣΔ και άλλων μελών του Συμφώνου της Βαρσοβίας στην Τσεχοσλοβακία είχε αγγίξει και το ΚΚΕ. Στη διάρκεια της 12ης Ολομέλειας μια ομάδα στελεχών συντάχθηκε με τη γραμμή του Ευρωκομμουνισμού και αποχώρησαν δημιουργώντας το ΚΚΕ-Γραφείο Εσωτερικού (γνωστό μετά τη μεταπολίτευση ως ΚΚΕ Εσωτερικού).
Από το 1967 μέχρι το 1971 επανασυστάθηκαν οι παράνομες κομματικές οργανώσεις και ιδρύθηκαν η ΚΝΕ, η Μαθητική Οργάνωση Δημοκρατικής Νεολαίας Ελλάδος (ΜΟΔΝΕ), το Πανελλήνιο Αντιδικτατορικό Μέτωπο (ΠΑΜ), η Ενιαία Αντιδικτατορική Συνδικαλιστική Κίνηση (ΕΣΑΚ) και η Αντιδικτατορική ΕΦΕΕ (ΑντιΕΦΕΕ) προκειμένου να συμβάλλουν στην κινητοποίηση λαϊκών μαζών ενάντια στη χούντα.
Μέσω των μαζικών οργανώσεων που έλεγχε, το ΚΚΕ κατάφερε να ηγηθεί στις κινητοποιήσεις εργαζομένων, αγροτών, φοιτητών και διανοουμένων που αναπτύχθηκαν κυρίως μετά το 1970. Η ΚΝΕ, αν και υποσκελιζόμενη από το ΕΚΚΕ και την ΟΜΛΕ, έπαιξε θετικό ρόλο στις κορυφαίες εκδηλώσεις του αντιδικτατορικού αγώνα, την κατάληψη της Νομικής και του Πολυτεχνείου που, παρόλο που δεν κατάφεραν να ανατρέψουν το καθεστώς, ενέτειναν την κρίση του.
Μεταπολίτευση
Μετά την αποκατάσταση της Δημοκρατίας το 1974 η κυβέρνηση του Κωνσταντίνου Καραμανλή νομιμοποίησε το ΚΚΕ.
Το 1974 το ΚΚΕ, η ΕΔΑ και το ΚΚΕ Εσωτερικού συμμετείχαν από κοινού στην εκλογική διαδικασία ως Ενωμένη Αριστερά λαμβάνοντας ποσοστό 9,47%.
Στην περίοδο που ακολούθησε τη μεταπολίτευση, το ΚΚΕ κατάφερε να ενισχύσει τις θέσεις του στο συνδικαλιστικό και το φοιτητικό κίνημα και να ηγηθεί των κινητοποιήσεων εκείνης της περιόδου.
Η έδρα του ΚΚΕ στον Περισσό
Κεντρικό σύνθημα αυτής της περιόδου υπήρξε η Αλλαγή, που ερμηνευόταν ως ένα στάδιο δημοκρατικού μετασχηματισμού που υπό προϋποθέσεις θα οδηγούσε στο σοσιαλισμό. Σε αυτή τη βάση υπήρξε συνεργασία στο συνδικαλιστικό επίπεδο με τις δυνάμεις του ΠΑΣΟΚ. Αργότερα, και ιδίως μετά το 1985, το ΠΑΣΟΚ θεωρήθηκε ότι αθέτησε τις προεκλογικές του υποσχέσεις για φιλολαϊκές μεταρρυθμίσεις και κατεγράφη από το ΚΚΕ ως δύναμη ενσωματωμένη στο σύστημα.
Η περίοδος του Ενιαίου Συνασπισμού
Το 1989 στη βάση του Κοινού Πορίσματος ΚΚΕ-ΕΑΡ συγκροτήθηκε ο Συνασπισμός της Αριστεράς και της Προόδου ως συμμαχία ανάμεσα στο ΚΚΕ, την ΕΑΡ (μετεξέλιξη του ΚΚΕ Εσωτερικού)και άλλες μικρότερες οργανώσεις της Αριστεράς.
Ο Συνασπισμός συμμετείχε για τρεις μήνες από κοινού με τη Νέα Δημοκρατία στην κυβέρνηση Τζαννετάκη με σκοπό την άρση της ασυλίας του Ανδρέα Παπανδρέου και την παραπομπή του σε δίκη για το Σκάνδαλο Κοσκωτά και έξι μήνες στην Οικουμενική κυβέρνηση Ζολώτα (ΝΔ/ΠΑΣΟΚ/ΚΚΕ/ΕΑΡ). Σκοπός της συγκυβέρνησης -σύμφωνα με την επίσημη δικαιολογία του ΚΚΕ- ήταν η άρση της ασυλίας του Ανδρέα Παπανδρέου και η παραπομπή του στο Ειδικό Δικαστήριο, γιατί αν δεν σχηματιζόταν Κυβέρνηση και ξαναπροκηρύσσονταν εκλογές, θα παραγραφόταν κατά το Σύνταγμα η οποιαδήποτε ευθύνη Υπουργού ή Πρωθυπουργού της προπερασμένης βουλευτικής περιόδου. Επίσης, συμμετείχε για έξι ακόμη μήνες στην Οικουμενική κυβέρνηση Ζολώτα.
Η εκλογή της Αλέκας Παπαρήγα
Το 1991, σε συνθήκες έντονης ιδεολογικής και πολιτικής διαπάλης, στο 13ο Συνέδριο η ομάδα των «ανανεωτών» μειοψήφησε και εξελέγη Γενική Γραμματέας η Αλέκα Παπαρήγα.
Έτσι, το ΚΚΕ αποχώρησε από τον Συνασπισμό με την απώλεια ενός μεγάλου αριθμού στελεχών και μελών του, μεταξύ των οποίων 39 μέλη της ΚΕ του και 5 βουλευτές. Ανάμεσα στους αποχωρήσαντες ήταν ο πρώην ΓΓ, Γρηγόρης Φαράκος και η Μαρία Δαμανάκη, τότε πρόεδρος του Συνασπισμού.
Η περίοδος της ανασυγκρότησης
Τον Δεκέμβρη του ίδιου χρόνου συνήλθε το 14ο Συνέδριο που εκτίμησε τους παράγοντες που οδήγησαν στην κρίση και έθεσε ως στόχο την υπέρβαση της την ανασυγκρότηση του κόμματος. Παράλληλα, άρχισε μια διαδικασία μελέτης της οικοδόμησης του σοσιαλισμού τον 20ο αιώνα και των αιτιών που οδήγησαν στην ανατροπή του.
Το 1996 στο 15ο Συνέδριό του, το ΚΚΕ διαμόρφωσε νέα στρατηγική και στόχους πάλης. Το 16ο Συνέδριο (2000)προχώρησε σε πιο αναλυτική επεξεργασία της πολιτικής συμμαχιών του κόμματος. Εντούτοις, κατά τη διάρκειά του δημιουργήθηκαν τριβές στο εσωτερικό του ΚΚΕ σχετικά με την τακτική του κόμματος στο συνδικαλιστικό κίνημα και στη διαδικασία συγκρότησης συμμαχιών στα πλαίσια του Μετώπου. Αυτές οι τριβές οδήγησαν στην αποχώρηση ή τη διαγραφή στελεχών όπως οι Μήτσος Κωστόπουλος και Γιάννης Θεωνάς. Οι εσωκομματικές διαμάχες ολοκληρώθηκαν δύο χρόνια αργότερα με την αποχώρηση του πρώην υπεύθυνου Γραφείου Τύπου του Κόμματος Μάκη Κοψίδη. Με το 17ο Συνέδριο (2004) ολοκληρώθηκε η φάση της ανασυγκρότησης και τέθηκε ως κύριος στόχος η περαιτέρω ισχυροποίηση του.
Σημαντική πτυχή της πιο πρόσφατης δραστηριότητας του ΚΚΕ θεωρείται η ίδρυση του ΠΑΜΕ (Πανεργατικό Αγωνιστικό Μέτωπο) τον Απρίλιο του 1999. Το ΠΑΜΕ είναι μια συσπείρωση εργατικών συνδικαλιστικών οργανώσεων με πανελλαδικά χαρακτηριστικά που διακηρύττει την ταξική πάλη και στοχεύει στην ανασυγκρότηση του εργατικού κινήματος. Κρατάει έντονα κριτική στάση απέναντι στην ηγεσία της ΓΣΕΕ την οποία καταγγέλλει ως συμβιβασμένη. Το Δεκέμβρη, Μάλιστα, του 2009 το ΠΑΜΕ χαρακτήρισε απεργοσπαστική την ΓΣΕΕ, καθώς δεν κάλυψε την απεργία που είχαν προκηρύξει μια σειρά από πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια σωματεία της χώρας [38].
Συγκέντρωση του ΚΚΕ
Το πρόσφατο 18ο Συνέδριο του ΚΚΕ που συνήλθε στην έδρα της Κ.Ε. στον Περισσό εκτίμησε ότι ολοκληρώθηκε η διαδικασία ανασυγκρότησης και έθεσε ως νέο στόχο την ισχυροποίηση του ΚΚΕ μέσα από την παράλληλη αντεπίθεση του εργατικού και λαϊκού κινήματος. Ακόμη, τις εργασίες του συνεδρίου απασχόλησε η μελέτη του σοσιαλισμού που οικοδομήθηκε τον 20ο αιώνα με επίκεντρο την ΕΣΣΔ και των αιτιών της ανατροπής του, παράλληλα με τον εμπλουτισμό της προγραμματικής αντίληψης του ΚΚΕ για το σοσιαλισμό στην Ελλάδα.
Το ΚΚΕ αν και ποτέ δεν κατάφερε να κερδίσει κάποια εκλογική περιφέρεια του ελληνικού κοινοβουλίου μπορούμε να αναφέρουμε ενδεικτικά κάποιες περιοχές που παρουσιάζει ικανοποιητικά αποτελέσματα. Τέτοιες περιοχές είναι η Σάμος, η Ικαρία, η Λέσβος, τα Επτάνησα, τα προάστια του Πειραιά (Νίκαια, Κορυδαλλός κλπ) και ορισμένα προάστια των Αθηνών (Νέα Ιωνία, Μενίδι κλπ)
ΓΕΝΙΚΟΙ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΣ ΚΑΙ ΠΡΩΤΟΙ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΣ ΤΗΣ Κ.Ε.
Νίκος Δημητράτος (Νοέμβριος 1918-)
Γιάννης Κορδάτος (Φεβρουάριος 1922-)
Νίκος Σαργολόγος (Νοέμβριος 1922-)
Θωμάς Αποστολίδης (Σεπτέμβριος 1923-)
Παντελής Πουλιόπουλος (Δεκέμβριος 1924-)
Λευτέρης Σταυρίδης (1924-1926)
Παστιάς Γιατσόπουλος (Σεπτέμβριος 1926-)
Ανδρόνικος Χαϊτάς (Μάρτιος 1927-1931)
Νίκος Ζαχαριάδης (1931-1936).
Ανδρέας Τσίπας (Ιούλιος 1941-Σεπτέμβριος 1941)
Γιώργης Σιάντος (Ιανουάριος 1942-1945)
Νίκος Ζαχαριάδης (1945-1956)
Απόστολος Γκρόζος (1956)
Κώστας Κολιγιάννης (1956-1972)
Χαρίλαος Φλωράκης (1972-1989)
Γρηγόρης Φαράκος (1989-1991)
Αλέκα Παπαρήγα (1991- )
