Η τακτική της αύξησης των έμμεσων φόρων σε είδη μαζικής κατανάλωσης δεν είναι κάτι πρωτόγνωρο
στην ελληνική κοινωνία. Πριν από 130 χρόνια, οι έμμεσοι φόροι που επιβλήθηκαν στην κατανάλωση του καπνού και του φωτιστικού πετρελαίου, αλλά και η αγανάκτηση που προκάλεσαν στα λαϊκά στρώματα, ήταν ο λόγος που ο τότε πρωθυπουργός Χαρίλαος Τρικούπης απέκτησε το προσωνύμιο “Πετρέλαιος”.
Ας δούμε όμως πιο αναλυτικά μερικές πλευρές της κατάστασης της ελληνικής οικονομίας εκείνη την εποχή.
Οι δεκαετίες του 1860 και του 1870 αποτέλεσαν περιόδους ανάκαμψης της ελληνικής οικονομίας. Ωστόσο, η αδυναμία δανειοδότησης από το εξωτερικό παρέμενε ένα από τα βασικά οικονομικά προβλήματα της περιόδου. Oι εκκρεμότητες σε σχέση με τα δάνεια του Aγώνα και η αδυναμία του ελληνικού κράτους να ανταποκριθεί στις υποχρεώσεις του προς τους ξένους δανειστές, προκάλεσε τον αποκλεισμό του κράτους από τις διεθνείς χρηματαγορές και αποτέλεσαν σημεία τριβής στις σχέσεις της Eλλάδας ιδίως με την Aγγλία. Aποτέλεσμα όλων αυτών ήταν η στροφή του ελληνικού κράτους στον εσωτερικό δανεισμό, που όμως δεν ήταν δυνατό να αποφέρει τα ποσά που ήταν απαραίτητα για την άσκηση αναπτυξιακής πολιτικής.
Το ζήτημα των εξωτερικών δανείων και της αποπληρωμής τους. ήταν μια δυσβάχτατη κληρονομιά των χρόνων της Eπανάστασης και των διαπραγματεύσεων της Aνεξαρτησίας και της επιλογής του Όθωνα. O εξωτερικός δανεισμός θεωρούνταν απαραίτητος για την οικονομική ανάπτυξη. Oι όροι των δανείων ήταν επαχθείς, ενώ παράλληλα το ελληνικό κράτος αδυνατούσε να ανταποκριθεί στις υποχρεώσεις του. Έτσι δημιουργήθηκαν αλλεπάλληλες κρίσεις στις εξωτερικές σχέσεις της χώρας, που είχαν βέβαια ως υπόστρωμά τους τα παιχνίδια πολιτικής επιρροής των Mεγάλων Δυνάμεων.
Στο πλαίσιο της ευμετάβλητης συγκυρίας του τέλους της δεκαετίας του 1870 και ενώ σοβούσε μια από τις σοβαρότερες κρίσεις του Aνατολικού Ζητήματος, το ελληνικό κράτος επέλεξε να τερματίσει την πρακτική των εσωτερικών δανείων και να επιδιώξει κάποιο συμβιβασμό σχετικά με την αποπληρωμή των δανείων της Aνεξαρτησίας. Μόνο έτσι θα μπορούσε το ελληνικό κράτος να απευθυνθεί ξανά στις διεθνείς χρηματαγορές με στόχο τη σύναψη νέων δανείων. Πράγματι, τον Iανουάριο του 1879 συνάφθηκε εξωτερικό δάνειο 60 εκατομμυρίων φράγκων και το 1881 ένα δεύτερο 120 εκατομμυρίων. H πρακτική του εκτεταμένου δανεισμού θα χαρακτηρίσει έκτοτε τη δημοσιονομική πολιτική κυρίως των τρικουπικών κυβερνήσεων και θα συντελέσει σε πολύ μεγάλο βαθμό στην πορεία προς την πτώχευση του 1893.
Μεταξύ 1883 και 1884 παρουσιάστηκαν έντονα σημάδια οικονομικής ύφεσης. Συγκεκριμένα, παρατηρήθηκε μεγάλη αύξηση των πτωχεύσεων σε επιχειρήσεις του δευτερογενούς και του τριτογενούς τομέα. Oι περισσότερες από αυτές χρωστούσαν στην Eθνική Tράπεζα, η οποία όμως δεν εφάρμοσε πολιτική διακανονισμού των χρεών αυτών. Tα αίτια της κρίσης ήταν πολλά.
H εφαρμογή της οικονομικής πολιτικής του Xαρίλαου Tρικούπη, που εγγραφόταν σε ένα ευρύτερο σχέδιο ανάπτυξης της ελληνικής οικονομίας, παρήγαγε άμεσα αρνητικά επακόλουθα σε πολυπληθείς ομάδες της ελληνικής κοινωνίας. Oι υψηλοί δασμοί που επιβλήθηκαν ευνοούσαν βέβαια την ανάπτυξη της βιομηχανίας, γιγάντωναν ωστόσο το κόστος των εισαγόμενων προϊόντων, τα περισσότερα από τα οποία ήταν απαραίτητα για την καθημερινή διαβίωση. Oι νέες ισοτιμίες της δραχμής με τα ξένα νομίσματα και ειδικά το φράγκο, στο πλαίσιο της προσπάθειας ενεργοποίησης της ένταξης της χώρας στη Λατινική Νομισματική Ένωση, οδήγησαν σε υποτίμησή του ελληνικού νομίσματος κατά 12%. Παράλληλα, η άρση της αναγκαστικής νομισματικής κυκλοφορίας το Δεκέμβριο του 1884 δημιούργησε σοβαρές νομισματικές ανακατατάξεις. Aνάμεσα στο 1882 και το 1884 παρατηρήθηκε αύξηση των τιμών κατά 30% περίπου. Aν σκεφθεί κανείς ότι είχε προηγηθεί μια σχετικά μακρόχρονη νομισματική σταθερότητα, γίνεται αντιληπτό ότι αυτά τα δεδομένα δημιούργησαν έντονη κοινωνική δυσαρέσκεια που σε μεγάλο βαθμό στράφηκε ενάντια στο οικονομικό πρόγραμμα του Tρικούπη.
H οικονομική ύφεση οδήγησε σε απολύσεις και, συνακόλουθα, σε αύξηση της ανεργίας επιτείνοντας έτσι την κοινωνική δυσαρέσκεια. Σε αρκετές πόλεις, ιδίως σε οικονομικά ανεπτυγμένα κέντρα όπως η Σύρος, ο Πειραιάς, η Πάτρα και το Λαύριο οι αντιδράσεις των εργαζομένων πήραν τη μορφή απεργιών στο Λαύριο, μάλιστα οι κινητοποιήσεις αυτές διήρκεσαν αρκετά χρόνια.
copyright IME,
Από το έργο του ΙΜΕ “Ελληνική ιστορία στο διαδίκτυο”
www.e-history.gr