Με την εγκαθίδρυση ανεξάρτητου κράτους εγκαινιάζουν διαδικασίες αλλαγών που εισάγουν την ελληνική κοινωνία στους ρυθμούς της σύγχρονης εποχής, της νεωτερικότητας. Οι αλλαγές αυτές επέρχονται σ’ όλους τους τομείς της κοινωνικής, της πολιτικής και της οικονομικής ζωής, κατισχύουν δε σταδιακά με διαφορετικούς τρόπους και σε διαφορετικούς χρόνους.
Οι αλλαγές αυτές που χαρακτηρίζουν συνολικά την ελληνική κοινωνία του 19ου αιώνα γίνονται εμφανέστερες στα χρόνια της επανάστασης. Από την Α’ Εθνοσυνέλευση και το Προσωρινό Πολίτευμα της Επιδαύρου εγκαινιάζονται διαδικασίες πολιτικής ενοποίησης και ομογενοποίησης στη βάση σύγχρονων θεσμών και μηχανισμών: διαμόρφωση συντάγματος, διάκριση των εξουσιών και συγκρότηση μηχανισμών κεντρικής διοίκησης.
Οι αλλαγές αυτές που χαρακτηρίζουν συνολικά την ελληνική κοινωνία του 19ου αιώνα γίνονται εμφανέστερες στα χρόνια της επανάστασης. Από την Α’ Εθνοσυνέλευση και το Προσωρινό Πολίτευμα της Επιδαύρου εγκαινιάζονται διαδικασίες πολιτικής ενοποίησης και ομογενοποίησης στη βάση σύγχρονων θεσμών και μηχανισμών: διαμόρφωση συντάγματος, διάκριση των εξουσιών και συγκρότηση μηχανισμών κεντρικής διοίκησης.
Bέβαια, η λειτουργία των σύγχρονων πολιτικών θεσμών συνοδεύτηκε συχνά από πρακτικές που εγγράφονται σ’ ένα διαφορετικό –«παραδοσιακό»- πολιτικό πολιτισμό (τοπικοσυγγενικά δίκτυα, φατρίες). Παρόμοια, τα πρόσωπα που μετείχαν στα πολιτικά πράγματα προέρχονταν συχνά -αλλά πλέον όχι αποκλειστικά- από τις ηγετικές ομάδες της προεπαναστατικής περιόδου (προύχοντες, ένοπλοι, ιεράρχες). Πρόκειται ωστόσο για κάτι διαφορετικό, κάτι νέο.
Πρόκειται για μια κοινωνία που αναγνωρίζει τον εαυτό της και το μέλλον της με τρόπο άλλο από ό,τι στο παρελθόν και συνακόλουθα επαναστατεί αναζητώντας νέους τρόπους ύπαρξης.
Το άνοιγμα της ελληνικής κοινωνίας στη νεωτερικότητα συνιστά τομή στο χρόνο και την εμπειρία των ανθρώπων. Οι κοινωνικοί πρωταγωνιστές της επανάστασης διαχειρίστηκαν με τρόπο ιστορικά πρωτότυπο μια συγκυρία αλλαγών και ρήξεων με το παρελθόν που οι ίδιοι προκάλεσαν, ακόμη κι αν δεν ήταν σε θέση να ελέγξουν και πολύ περισσότερο να καθορίσουν τα αποτελέσματα της δράσης τους.
Οι καινοτομίες που επιφέρει η επανάσταση συνεπάγονται συνολικές αλλαγές που αφορούν τη συγκρότηση του πολιτικού πεδίου και εκφράζονται σε τρία διαφορετικά επίπεδα. Πρώτον, αλλαγές που αφορούν τους θεσμούς, μέσω των οποίων στοιχειοθετείται το εγχείρημα της πολιτικής αυτονομίας του ελληνικού έθνους. Δεύτερον, αλλαγές που έχουν να κάνουν με τη συγκρότηση των πολιτικών ιεραρχιών, δηλαδή με την κοινωνική προέλευση και σύσταση του πολιτικού προσωπικού που στελεχώνει και κινεί τους νέους θεσμούς. Τέλος, επέρχονται αλλαγές στις διαδικασίες ανάδειξης των πολιτικών ιεραρχιών.
Οι καινοτομίες που επιφέρει η επανάσταση συνεπάγονται συνολικές αλλαγές που αφορούν τη συγκρότηση του πολιτικού πεδίου και εκφράζονται σε τρία διαφορετικά επίπεδα. Πρώτον, αλλαγές που αφορούν τους θεσμούς, μέσω των οποίων στοιχειοθετείται το εγχείρημα της πολιτικής αυτονομίας του ελληνικού έθνους. Δεύτερον, αλλαγές που έχουν να κάνουν με τη συγκρότηση των πολιτικών ιεραρχιών, δηλαδή με την κοινωνική προέλευση και σύσταση του πολιτικού προσωπικού που στελεχώνει και κινεί τους νέους θεσμούς. Τέλος, επέρχονται αλλαγές στις διαδικασίες ανάδειξης των πολιτικών ιεραρχιών.
Οι βαθιές αυτές αλλαγές που διαπερνούν την ελληνική κοινωνία συνολικά ανατρέπουν την προεπαναστατική τάξη πραγμάτων (θεσμοί, ιεραρχίες, διαδικασίες) που είχε διαμορφωθεί στο πλαίσιο της οθωμανικής κατάκτησης. Με άλλα λόγια, ο εκσυγχρονισμός της ελληνικής κοινωνίας έθεσε σε δοκιμασία και δυναμίτισε πολλά από τα θεμέλιά της. Το γκρέμισμα ενός κόσμου και η οικοδόμηση ενός νέου προκάλεσαν κοινωνικές ανατροπές και παρήγαγαν ανταγωνισμούς που στις συνθήκες του πολυετούς απελευθερωτικού αγώνα πήραν συχνά τη μορφή των συνωμοσιών, των δολοφονιών και των ένοπλων συγκρούσεων. Οι εμφύλιοι πόλεμοι του 1824, οι στάσεις κατά του Καποδίστρια και η δολοφονία του, όπως και οι νέες ένοπλες συγκρούσεις έως την έλευση του Όθωνα είναι ίσως τα κορυφαία από τα περιστατικά αυτά.
Ωστόσο, ακόμη κι αν οι συγκρούσεις αυτές θυμίζουν σε ένα βαθμό κοινωνικοπολιτικές αντιπαλότητες που ανάγονται στο οθωμανικό παρελθόν (σύγκρουση προυχόντων – ενόπλων, Ρουμελιωτών – Πελοποννήσιων), δεν αποτέλεσαν τροχοπέδη στην εμπέδωση των νέων θεσμών και διαδικασιών. Μέσα από τις συγκρούσεις αυτές κατίσχυσαν οι νέοι θεσμοί, πριμοδοτώντας τη δυναμική της ενοποίησης και του εκσυγχρονισμού του κοινωνικοπολιτικού πεδίου που εγκαινιάζεται με την επανάσταση.
Πλήρης παρουσίαση της Επανάστασης του 1821 στην ηλεκτρονική διεύθυνση του Ιδρύματος Μείζονος Ελληνισμού http://www.hellenichistory.gr/
