Το 1303 ο βυζαντινός αυτοκράτορας Ανδρόνικος Β' Παλαιολόγος προσέλαβε στην υπηρεσία του ένα σώμα καταλανών
μισθοφόρων για την αντιμετώπιση των Οθωμανών στη Μικρά Ασία. Σύντομα όμως οι Καταλανοί από απλοί μισθοφόροι μετατράπηκαν σε επικίνδυνους εχθρούς, διαπράττοντας λεηλασίες στον ελληνικό χώρο. Ο Gautier de Brienne, τελευταίος γάλλος δούκας της Αθήνας, φιλοδοξώντας να επεκτείνει τα σύνορά του χρησιμοποίησε την Καταλανική Εταιρεία (μια μισθοφορική ομάδα Καταλανών), για να επιτύχει το σκοπό του, χωρίς όμως στο τέλος να καταβάλει την προσυμφωνημένη αμοιβή. Η σύγκρουση δεν άργησε να έρθει.
Ύστερα από τη νίκη τους το 1311 στη μάχη του Ορχομενού της Κωπαΐδας, οι Καταλανοί κατέλαβαν τη Θήβα και μετά την Αθήνα, καταλύοντας τη φραγκική κυριαρχία και εγκαθιδρύοντας την καταλανική. Στην προσπάθειά τους να βρουν έναν ικανό αρχηγό, μετά τη δολοφονία του ηγέτη τους Ρογήρου de Flor, απευθύνθηκαν στο Φρειδερίκο Β’, βασιλιά της Σικελίας. Ο τελευταίος, προκειμένου να ασκεί έλεγχο στο δουκάτο των Αθηνών, τοποθέτησε τον πεντάχρονο γιο του Μαμφρέδο επικεφαλής της Εταιρείας με γενικό επίτροπο στην Ελλάδα τον Berenguer Estagniol, γεγονός που ενίσχυσε σημαντικά τη θέση των Καταλανών στο δουκάτο.
Επόμενος γενικός επίτροπος, το 1316, ήταν ο Don Alfonso Fadrique. Ως το 1330 που κυβέρνησε, οι Καταλανοί σημείωσαν επιτυχίες και προσάρτησαν νέα εδάφη, όπως τις Νέες Πάτρες (Υπάτη), το Σιδερόκαστρο, τη Ζητούνι (Λαμία), τα Φάρσαλα, το Δομοκό. Μετά το θάνατο του Μαμφρέδου (1316) η πλειοψηφία των δουκών και των γενικών επιτρόπων που τον διαδέχθηκαν κατοικούσαν στη Δύση και κυβερνούσαν με τοποτηρητές.
Ο ελληνικός πληθυσμός δέχτηκε χωρίς αντίδραση την αλλαγή της κυριαρχίας. Ανίκανος να αντισταθεί παρακολουθούσε παθητικά κάθε μεταβολή της πολιτικής κατάστασης, που δε διέφερε ουσιαστικά από την προηγούμενη, αφού δεν επέφερε βελτίωση της θέσης του. Όσοι από τους Έλληνες παρέμειναν στον τόπο τους και δεν αναζήτησαν άσυλο σε άλλες φραγκοκρατούμενες και βενετοκρατούμενες περιοχές προσπάθησαν να επιβιώσουν υπό τη νέα κατοχή, με την ελπίδα ότι ο καινούριος κατακτητής θα τους εξασφάλιζε καλύτερες συνθήκες ζωής.
Οργάνωση
Οι Καταλανοί εγκαθίδρυσαν στο δουκάτο των Αθηνών στρατιωτικούς και διοικητικούς θεσμούς σύμφωνους με τη νοοτροπία και τις παραδόσεις τους. Τις σχέσεις τους με το λαό καθόρισαν τα «Άρθρα ή Καταστατικά», γραμμένα στην καταλανική γλώσσα και βασισμένα στα «Συνήθεια» της Βαρκελώνης, το ισχύον δηλαδή δίκαιο της Βαρκελώνης που ρύθμιζε τη δημόσια και ιδιωτική ζωή των κατοίκων της.
Πρωτεύουσα του αθηναϊκού δουκάτου παρέμεινε η Θήβα. Στο δούκα υπάγονταν ο γενικός επίτροπος, πολιτικός διοικητής του δουκάτου και ο πρωτοστράτορας, στρατιωτικός διοικητής του δουκάτου. Το αξίωμα του γενικού επιτρόπου είχε ιδιαίτερη σημασία κυρίως σε εκείνες τις περιπτώσεις που ο δούκας ήταν ανήλικος και δεν μπορούσε να ασκήσει τα καθήκοντά του.
Το δημοτικό τοπικό σύστημα αντικατέστησε τη φεουδαρχική οργάνωση των Φράγκων. Αναφέρονται πέντε κοινότητες: των Θηβών, των Αθηνών, της Λιβαδειάς, του Σιδερόκαστρου και των Νέων Πατρών (Υπάτης). Κάθε πόλη είχε δικό της διοικητή και τον καστελλάνο, που είχε τη στρατιωτική εξουσία, καθώς και χωριστές δημοτικές αρχές με αντιπροσώπους στο κεντρικό συμβούλιο. Αυτά τα τοπικά συμβούλια των πολιτών αποτελούν ένδειξη της προσπάθειας των Καταλανών να εγκαθιδρύσουν ένα σύστημα τοπικής διοίκησης. Οι δημοτικές αρχές των πόλεων απευθύνονταν συχνά με αιτήσεις τους στο δούκα για την επίλυση ζητημάτων σχετικών με κοινωνικά και διοικητικά προβλήματα. Ως δικαστική αρχή ενεργούσε ο καστελλάνος που εκδίκαζε αστικές και ποινικές υποθέσεις.
Η καταλανική γλώσσα διαδέχθηκε τη λατινική και ορίσθηκε επίσημη γλώσσα του καταλανοκρατούμενου ελληνικού χώρου. Η λατινική βέβαια δεν έπαψε να χρησιμοποιείται, αλλά η σύνταξη των σπουδαιότερων εγγράφων γινόταν στα καταλανικά.
Οι Καταλανοί ήταν οργανωμένοι σε μια ιδιαίτερα κλειστή θρησκευτική και κοινωνική ομάδα, γιατί θεωρούσαν ότι κάθε ανάμειξη με τους αυτόχθονες απειλούσε τη φυλετική ακεραιότητα και την επιβίωσή τους στον ελληνικό χώρο. Τα κοινωνικά, θρησκευτικά, γλωσσικά και πολιτιστικά όρια που χώριζαν τους κατακτητές από τους ελληνικούς πληθυσμούς ήταν απόλυτα. Η νομοθεσία τους απαγόρευε τις επιγαμίες ανάμεσα στα δύο στοιχεία, ώστε να αποφευχθεί κάθε είδους προσέγγιση. Οι καταλανικές αρχές εξαιρούσαν από τον παραπάνω περιορισμό συγκεκριμένα μόνο άτομα που είχαν δηλώσει πίστη στους Καταλανούς, όχι όμως και ευρύτερες κοινωνικές ομάδες.
Οι Καταλανοί επιπλέον απαγόρευαν στους Έλληνες να έχουν κτηματική περιουσία, καθώς η θέση τους θα γινόταν επισφαλής αν η γη, από την οποία πήγαζε η πολιτική και στρατιωτική τους δύναμη, περνούσε στα χέρια των γηγενών. Στα λιγοστά επαγγέλματα που επιτρεπόταν να ασκήσουν οι Έλληνες συμπεριλαμβανόταν και του συμβολαιογράφου (νοταρίου).
Στην Εκκλησία διατηρήθηκε η φραγκική διάταξη με τρεις αρχιεπισκοπές: Αθήνας, Θηβών και Νέων Πατρών. Η εκκλησία της Παναγίας (Παρθενώνας) είχε δώδεκα ιερείς διορισμένους από το Δούκα, ενώ υπήρχε ένας καταλανός προϊστάμενος του αθηναϊκού ιερατείου.
copyright IME,
Από το έργο του ΙΜΕ “Ελληνική ιστορία στο διαδίκτυο”: www.e-history.gr