«Δεν είναι τυχαίο αυτό που συμβαίνει στο δάσος του Σέιχ Σου», επισημαίνει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο πρόεδρος του τμήματος Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλοντος του ΑΠΘ Θ. Ζάγκας. Τη δική του πανδημία αντιμετωπίζει το Σέιχ-Σου, το περιαστικό δάσος της Θεσσαλονίκης, που για δεύτερη συνεχή χρονιά δέχεται την επίθεση του φλοιοφάγου σκαθαριού tomicus piniperda, ενός εντόμου που ξεραίνει και αποδεκατίζει τεράστιες συστάδες πεύκων από τις παρυφές της Τούμπας μέχρι το Ρετζίκι.
Η εκκαθαριστική επιχείρηση με ξύλευση κι απομάκρυνση των ξεραμένων δέντρων από συνεργεία υλοτόμων, που ξεκίνησε πέρυσι τον Μάιο, δεν στάθηκε μέχρι τώρα ικανή να ανακόψει τη βλαπτική πορεία μετάδοσης του φλοιοφάγου εντόμου. Και σήμερα, εξελίσσεται στη σοβαρότερη περιβαλλοντική καταστροφή που βιώνει η περιοχή της Θεσσαλονίκης μετά τη μεγάλη πυρκαγιά του 1997, η οποία είχε αποτρεφρώσει 16.600 στρέμματα δασικής έκτασης και είχε στερήσει για χρόνια από την πόλη και τους κατοίκους, τον ευεργετικό καθαρισμό της ατμόσφαιρας και τη δροσερή «πνοή» του δάσους.
Είκοσι δύο χρονιά μετά κι ενώ η λειτουργία του δάσους έχει αποκατασταθεί πλήρως στις καμένες εκτάσεις, το φλοιοφάγο σκαθάρι- ένα είδος από μια οικογένεια τέτοιων εντόμων που ενδημούν στα δασικά συστήματα- μεταδίδεται χειρότερα από τη …φωτιά, βρίσκει συνεχώς έδαφος για να πολλαπλασιαστεί, να μολύνει δέντρα και να απειλεί τώρα το σύνολο του Σέιχ Σου.
Το εντυπωσιακό για τους επιστήμονες που μελετούν τα έντομα- εισβολείς είναι ότι το συγκεκριμένο σκαθάρι δεν …αγαπά ιδιαίτερα το φλοίωμα της τραχείας πεύκης, δέντρα της οποίας έχει νεκρώσει κατά χιλιάδες τα τελευταία χρόνια. «Είναι ένα είδος που προσβάλλει περισσότερο τη δασική πεύκη, (εκτεταμένη στα Πιέρια και στην Ελατιά Δράμας), αλλά στο Σέιχ Σου το είδαμε να επεκτείνεται πολύ και στην τραχεία», λέει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο πρόεδρος του τμήματος Δασολογίας και Φυσικού περιβάλλοντος του ΑΠΘ, καθηγητής Θεοχάρης Ζάγκας, μιλώντας για το περιβαλλοντικό πλήγμα που δέχεται η Θεσσαλονίκη.
«Το tomicus piniperda έχει εντοπιστεί από το 1970 στο Πανόραμα και σε άλλες περιοχές ενώ η γεωγραφική του επικράτεια εκτείνεται από τις ακτές της Μεσογείου μέχρι τις Σκανδιναβικές χώρες», επισημαίνει. Εντοπίζεται επίσης στη νότια Ασία και στη ΒΔ Αφρική, θεωρείται χωροκατακτητικό είδος και δεν καταπολεμάται με ψεκασμούς.
Από τη βιβλιογραφία προκύπτει ότι στη δεκαετία του ’90 περισσότερες από δέκα πολιτείες στις ΗΠΑ και δύο περιοχές του Καναδά είχαν επιβάλει καραντίνα σε πληγείσες περιοχές παίρνοντας μέτρα για να αποτραπεί η μεταφορά ξυλείας, κουκουναριών, δενδρυλλίων και χριστουγεννιάτικων δέντρων σε περιοχές που δεν είχαν προσβληθεί.
Όσο κι αν φαίνεται παράξενο, ο «φλοιοφάγος- δαίμονας» της τραχείας πεύκης είχε προειδοποιήσει για την εξάπλωσή του στο περιαστικό δάσος της Θεσσαλονίκης καθώς «διάσπαρτα κρούσματα» ξεραμένων πεύκων από την απομυζητική επιδρομή του, είχαν εντοπιστεί τουλάχιστον πριν από τρία χρόνια κι έχει αποτυπωθεί και σε δορυφορικές εικόνες», ανέφερε ο καθηγητής Δασολογίας.
Τι όμως συνέβη και το φλοιοφάγο πολλαπλασιάστηκε με φρενήρεις ρυθμούς κάνοντας πέρυσι τις δασικές υπηρεσίες να σημάνουν συναγερμό για τη μεγάλη απειλή στο Σέιχ Σου;
Οι εντομολόγοι έχουν παρατηρήσει ότι οι πληθυσμοί του φουντώνουν στην παρατεταμένη ξηρασία και ο ίδιος καθηγητής ως επικεφαλής του Εργαστηρίου Δασοκομίας του ΑΠΘ υπήρξε προφητικός μιλώντας από το 2013 στους μεταπτυχιακούς φοιτητές του τμήματος «για την άμεση ανάγκη μετατροπής των αμιγών συστάδων σε μικτές», κρούοντας τον κώδωνα του κινδύνου για τέτοιου είδους επιδημίες και παρουσιάζοντας παράλληλα «συνταγή αντιμετώπισης» των προβλημάτων για τα τεχνητά δάση που στερούνται φροντίδας και καλλιέργειας.
Η περιοχή που εκτείνεται σήμερα το Σέιχ Σου ήταν κάποτε μια πλούσια δασώδης περιοχή που αποψιλώθηκε επί Τουρκοκρατίας για να χρησιμοποιηθεί η ξυλεία της για ναυπηγήσεις. Τον σημερινό του χαρακτήρα τον απέκτησε από τις εκτεταμένες (πανεπιστημιακές) δενδροφυτεύσεις που έγιναν την δεκαετία του ’20. «Στη δική μας ορολογία, το Σέιχ Σου ήταν ένα προδάσος που δημιουργείται όταν σε μια γυμνή έκταση επιλέγουμε να εγκαταστήσουμε ένα πρόσκοπο είδος, όπως στην προκειμένη περίπτωση η πεύκη. Ήταν …άθλος ότι σ’ έναν τόσο ξερό τόπο δημιουργήθηκε ένα τέτοιο δάσος», σύμφωνα με τον καθηγητή.
«Όλα τα τεχνητά δάση επειδή δεν έχουν τους μηχανισμούς αυτορρύθμισης που έχουν τα φυσικά, θέλουν περισσότερη φροντίδα και το δεύτερο βήμα στη δημιουργία των τεχνητών είναι η μετατροπή τους σε ανομοιογενή μικτά δάση […] Το 1997, με τη μεγάλη πυρκαγιά, χάσαμε τη μεγάλη ευκαιρία να σχεδιάσουμε το καινούργιο δάσος. Αντ’ αυτού ό,τι περίσσευε (τότε) στα φυτώρια, φυτεύτηκε στο Σέιχ Σου. Φυτεύτηκε η τραχεία πεύκη αλλά φυτεύτηκε και κυπαρίσσι της Αριζόνας! Έτσι αντί να διορθώσουμε ένα λάθος τακτικής κάναμε ένα μεγαλύτερο λάθος», σχολίασε. Κατά συνέπεια τώρα «ό,τι δεν κάναμε εμείς το κάνει με …υπερβολικό τρόπο η ίδια η φύση, βάζοντας τους μηχανισμούς της: τα έντομα, τους μύκητες, την έλλειψη νερού κ.ά. Μας επισημαίνει με δραματικό τρόπο τις ελλείψεις μας κι αυτό που έπρεπε να είχαμε κάνει. Να το αραιώσουμε, να το φροντίσουμε…».
Καθώς η Φύση μοιάζει να… τιμωρεί την απρονοησία των ανθρώπων, το μέλλον προδιαγράφεται -σύμφωνα με τα λεγόμενα του καθηγητή Δασολογίας- δυσοίωνο σε παρόμοια τεχνητά δάση εφόσον πληθαίνουν οι περίοδοι παρατεταμένης ξηρασίας και η κυκλοφορία των μικρών επιβλαβών εντόμων κι άλλων εχθρών του περιβάλλοντός τους.
Ήδη, με αφορμή την περίπτωση του Σέιχ Σου, αποκαλύφθηκαν άλλες δύο εκτεταμένες προσβολές δασικών εκτάσεων από τις προνύμφες των φλοιοφάγων. Η μία σε δάσος του Κιλκίς, σε έκταση 37.000 στρεμμάτων, από ένα άλλο φλοιοφάγο του γένους Curculionidae και η άλλη, το 2016, στη Θάσο, ύστερα από παρατεταμένη περίοδο ξηρασίας από το tomicus piniperda. Στο νησί κλήθηκαν μάλιστα και Γερμανοί πανεπιστημιακοί συνιστώντας κι αυτοί την ταχύτατη ξύλευση των στεγνών πεύκων κι απομάκρυνση των στεγνών πεύκων.
«Δεν είναι λίγα αυτά τα τεχνητά δάση», δηλώνει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο καθηγητής. «Υπάρχουν σε Αθήνα, σε Ελασσόνα… σε κάθε πόλη και χωριό και κατά σύμπτωση αυτή τη στιγμή όλα εμφανίζουν παρόμοια προβλήματα και αυτό δεν είναι τυχαίο καθώς έχει να κάνει με την ηλικία τους με το ότι έμειναν ακαλλιέργητα εδώ και πολλά χρόνια. Δεν έχουν ανανεωθεί. Και ήρθε το περασμένο καλοκαίρι με μια παρατεταμένη ξηρασία, με υψηλές θερμοκρασίες, τα οδήγησε σε μια κατάσταση στρες και τα έκανε ευάλωτα σε έντομα, μύκητες κτλ…
Έναν ακόμη χρόνο θα διαρκέσουν οι εργασίες ξύλευσης- απομάκρυνσης προσβεβλημένων πεύκων
Η ζημιά που έχει προκαλέσει το φλοιοφάγο είναι πάντως πολύ μεγαλύτερη απ’ ό,τι είχε αρχικά υπολογιστεί στο δάσος της Θεσσαλονίκης. Η περυσινή εκτίμηση που έβαλε στο δάσος τα συνεργεία των υλοτόμων για να αφαιρέσουν τα προσβεβλημένα δέντρα και να ισοπεδωθεί έτσι η …καμπύλη της κυκλοφορίας του εντόμου έκανε λόγο για προσβεβλημένες περιοχές σε μια έκταση 3500 στρεμμάτων, στην οποία έπρεπε να κοπούν περισσότερα από 70.000 πεύκα.
Το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας, ενισχύοντας άμεσα τις προσπάθειες για τον καθαρισμό, διέθεσε ποσό 500.000 ευρώ, το οποίο, όπως ανέφερε πριν από λίγες μέρες ο συντονιστής της Αποκεντρωμένης Διοίκησης Μακεδονίας-Θράκης δρ Ιωάννης Σάββας, έχει εξαντληθεί χωρίς να καλύψει το σύνολο των απαιτούμενων εργασιών. Ο ίδιος γνωστοποίησε ότι χωρίς δαπάνη του Δημοσίου, εγκρίθηκαν και συμβασιοποιήθηκαν μέχρι τον ερχόμενο μήνα οι υλοτομικές εργασίες σε 10 τμήματα του δάσους, τα οποία δεν είχαν καεί το 1997 και σήμερα συνεχίζουν να εργάζονται 35 δασεργάτες. Οι εργασίες θα συνεχισθούν για έναν ακόμα χρόνο τουλάχιστον, ενώ ήδη έχει κινηθεί η ίδια διαδικασία για ακόμη τρία τμήματα του δάσους. Νεότερες εκτιμήσεις πάντως αυξάνουν την έκταση των προσβεβλημένων σημείων εντός 10.000 στρεμμάτων, έκταση που αποτελεί περίπου το 1/3 του περιαστικού πράσινου πνεύμονα.
«Δεν θα πρέπει να χαλαρώσουμε. Πρέπει να ακολουθούμε το φαινόμενο. Τα προσβεβλημένα να υλοτομούνται και να απομακρύνονται για να περισώσουμε ό,τι μπορεί να περισωθεί», συνιστά ο κ. Ζάγκας. Όπου υπάρχουν μεγάλα διάκενα στο Σέιχ Σου να αλλαχτούν τα δασοπονικά είδη, από ‘δω και στο εξής. Η θεραπευτική αντιμετώπιση είναι να χωριστεί και να εξεταστεί κομμάτι κομμάτι το Σέιχ Σου (ακόμη κι ανά συστάδες) και μέσα σε κάθε τμήμα η Δασική Υπηρεσία να αποτυπώσει τις αναγκαίες επεμβάσεις και τους εμπλουτισμούς δασικών ειδών. Εμείς ως ειδικοί-καταλήγει- δηλώνουμε «παρών» στο πώς μπορούν να υλοποιηθούν αυτές οι επεμβάσεις».
ΠΗΓΗ: ΑΠΕ-ΜΠΕ