Οι περισσότεροι πιστεύουν πως το έθιμο του χριστουγεννιάτικου δέντρου είναι ξενόφερτο στην πατρίδα μας, καθώς ουδέποτε η Ελλάδα είχε έλατα ή πεύκα για να στολίσει, όπως συνέβαινε κατά κύριο λόγο στις χώρες της βόρειας Ευρώπης. Ωστόσο, είχε ένα ευλογημένο δέντρο, φημισμένο και ξακουστό από την αρχαιότητα, που δεν είναι άλλο από την ελιά. Η ελιά, λοιπόν, αποτέλεσε τον πρόδρομο του σημερινού χριστουγεννιάτικου δέντρου και πιο συγκεκριμένα ένα στολισμένο κλαδί ελιάς, που έφερε το όνομα Ειρεσιώνη.
Όπως εξηγεί, η εκπαιδευτικός Ελένη Σμολοκτού από το 2ο δημοτικό σχολείο Δράμας, η οποία φέτος αποφάσισε να αναβιώσει με τους μαθητές της αυτό το έθιμο, «η Ειρεσιώνη, το κλαδί ελιάς, περιφερόταν στους δρόμους των Αθηνών, την έβδομη ημέρα του μήνα Πυανεψίωνος, που είναι ανάμεσα στις 20 Σεπτεμβρίου με 20 Οκτωβρίου.
Η Ειρεσιώνη περιφέρονταν από παιδιά “αμφιθαλή”, δηλαδή από παιδιά που ζούσαν και οι δυο γονείς τους. Έψαλαν τα κάλαντα, τις “καλένδες”, που ο ίδιος ο Όμηρος κατέγραψε 3.000 χρόνια πριν. Γυρνούσαν από σπίτι σε σπίτι δίνοντας ευχές και μαζεύοντας φιλοδωρήματα από τον νοικοκύρη ή την κυρά του σπιτιού. Όσο κι αν δεν το πιστεύουμε, ακόμα και το σημερινό χριστουγεννιάτικο δέντρο έχει τις ρίζες του στην αρχαία Ελλάδα».
Η Ειρεσιώνη προέρχεται από τη λέξη είρος ή έριον που σημαίνει το μαλλί του προβάτου. Τα παιδιά στόλιζαν το κλαδί ελιάς με κόκκινες και λευκές κλωστές (κορδέλες) που προέρχονταν από το μαλλί του προβάτου και κρεμούσαν πάνω του διάφορους καρπούς δέντρων, όπως σύκα, καρύδια, αμύγδαλα, κάστανα, δημητριακά και κάποιες φορές μικρές φιάλες με λάδι και μέλι.
Η ιστορία του αρχαίου εθίμου
Σύμφωνα με την παράδοση, το έθιμο της Ειρεσιώνης καθιερώθηκε από το Θησέα, όταν ξεκίνησε να πάει στην Κρήτη για να σκοτώσει τον Μινώταυρο και σταμάτησε στη Δήλο, όπου έκανε θυσία στον Απόλλωνα. Εκεί, υποσχέθηκε στον θεό ότι αν κέρδιζε τη μάχη με τον Μινώταυρο, θα του πρόσφερε στολισμένα κλαδιά ελιάς για να τον ευχαριστήσει. Επιστρέφοντας στην πατρίδα του, ο Θησέας εκπλήρωσε τη υπόσχεσή του καθιερώνοντας έτσι το θεσμό της Ειρεσιώνης. Στα χρόνια της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, το έθιμο συνεχίστηκε και εμπλουτίστηκε, μάλιστα πάνω στα κλαδιά της ελιάς άρχισαν να κρεμούν και φαναράκια που φώτιζαν.
«Ωστόσο, με την επικράτηση της νέας θρησκείας, του Χριστιανισμού», υπογραμμίζει η κ. Σμολοκτού, «το έθιμο θεωρήθηκε ειδωλολατρικό και απαγορεύτηκε. Ήταν όμως πολύ βαθιά ριζωμένο στη συνείδηση του κόσμου. Μάλιστα, μέσα από τα ταξίδια τους, οι Έλληνες το διέδωσαν και στους βόρειους λαούς, οι οποίοι λόγω έλλειψης ελαιόδεντρών, στόλιζαν κλαδιά από τα δέντρα που φύονταν στις περιοχές τους, όπως είναι τα έλατα. Ο πρώτος που έφερε το χριστουγεννιάτικο δέντρο με τη μορφή που το ξέρουμε σήμερα, ήταν ο βασιλιάς Όθωνας και οι Βαυαροί που τον συνόδευσαν στην Ελλάδα».
Η ιστορική παράδοση αναφέρει ότι οι Βαυαροί στόλιζαν χριστουγεννιάτικο δέντρο από τον 16ο αιώνα, ωστόσο στην Ελλάδα το πρώτο χριστουγεννιάτικο δέντρο στολίστηκε το 1833 από τον Όθωνα στο Ναύπλιο, που νίκησε κατά κράτος το καραβάκι που είχε επικρατήσει ως έθιμο καθώς ταίριαζε περισσότερο με τη ναυτική παράδοση της πατρίδας μας.
Από τις Ειρεσιώνες στα κάλαντα του Ομήρου
Η κ. Σμολοκτού, σε μια προσπάθεια να γνωρίσουν καλύτερα οι μαθητές την ιστορία και τις παραδόσεις μας, αποφάσισε φέτος τις γιορτές να σχεδιάσει ένα δρώμενο που στόχο έχει την κατανόηση από τα παιδιά όλων εκείνων των εθίμων που κρατήθηκαν ζωντανά στο διάβα των αιώνων, παρά τις όποιες τροποποιήσεις και μεταβολές που δέχθηκαν προκειμένου κάθε φορά να προσαρμοστούν στις ανάγκες της κοινωνίας.
«Οι μαθητές μας έχουν πραγματικά ενθουσιαστεί με την ιδέα της αναβίωσης αυτού του αρχαίου εθίμου», υπογραμμίζει η εκπαιδευτικός του 2ου δημοτικού σχολείου Δράμας και προσθέτει: «Ήδη, τα παιδιά στόλισαν τις δικές τους Ειρεσιώνες, που τις διακόσμησαν με κορδέλες και καρπούς. Έτσι, το πρωί της Παρασκευής, όλοι οι μαθητές και οι δάσκαλοι θα επισκεφθούμε την Ονειρούπολη. Εκεί, θα αναβιώσουμε το έθιμο μέσα από ένα όμορφο δρώμενο που έχουν ετοιμάσει τα παιδιά. Μάλιστα, επιλέξαμε κι ένα δέντρο ελιάς, το οποίο θα στολίσουν εκεί τα παιδιά».
Η αναβίωση της παράδοσης δεν σταματάει εδώ, αφού το πρωί της Δευτέρας, μια εβδομάδα πριν από τα Χριστούγεννα, οι μαθητές κρατώντας το καθένα την Ειρεσιώνη του θα επισκεφθούν τις αρχές της πόλης για να πουν τα κάλαντα που κατέγραψε ο ίδιος ο Όμηρος. «Είναι πολύ σημαντικό», υπογραμμίζει η κ. Σμολοκτού, «να κατανοήσουν τα παιδιά ότι και τα σημερινά κάλαντα έχουν τις καταβολές τους σε εκείνα τα κάλαντα του Ομήρου. Το μόνο που δεν ξέρουμε είναι η μουσική που είχαν. Ωστόσο, η Ευγενία Μανωλίδου συνέθεσε μουσική και μελοποίησε τους στίχους του Ομήρου. Ήρθαμε σε επικοινωνία μαζί της και ζητήσαμε την άδεια ώστε να μπορέσουμε να χρησιμοποιήσουμε τη μουσική και τα παιδιά να ζήσουν αυτή τη μοναδική εμπειρία».
Συνολικά 190 παιδιά από την πρώτη μέχρι την έκτη τάξη του δημοτικού, την Παρασκευή και την ερχόμενη Δευτέρα θα «ταξιδέψουν» μικρούς και μεγάλους στην αρχαία ελληνική παράδοση. Αναβιώνοντας ένα μοναδικό έθιμο και τραγουδώντας στα αρχαία ελληνικά τα κάλαντα του Ομήρου, όπως έχουν διασωθεί μέχρι σήμερα, έχοντας όμως ενσωματωθεί στη νεότερη ελληνική παράδοση των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς.