«ΙΠΠΑΡΧΟΣ ΤΟΥ ΑΓΩΝΟΣ ΤΗΣ ΠΑΛΙΓΓΕΝΕΣΙΑΣ», αναφέρει η προτομή του πολέμαρχου Χατζημιχάλη Νταλιάνη, στον κήπο των ηρώων, στο Δελβινάκι των Ιωαννίνων, το οποίο υποκλίθηκε στον ηρωισμό και τον αγώνα του, για την απελευθέρωση της υπόδουλης στους Οθωμανούς Πατρίδας.
Ο ήρωας γεννήθηκε το 1775 στο Δελβινάκι Πωγωνίου της σκλαβωμένης Ηπείρου. Άφησε την τελευταία του πνοή υπερασπιζόμενος το Φραγκοκάστελο στην Κρήτη στις 18 Μαίου του 1828. Πριν από 9 χρόνια ο Δήμος Σφακίων κάνει αδελφοποίηση με τον Δήμο Πωγωνίου, ως ελάχιστο φόρο τιμής στον καπετάνιο του αγώνα.
Το όνομα του ήταν Μιχαήλ Χρήστου. Όπως εξηγεί στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, ο δήμαρχος Πωγωνίου Κώστας Καψάλης, ο οποίος μας παραθέτει ιστορικά στοιχεία για την γενναία προσωπικότητα του Μιχαήλ Χρήστου, το «χατζής» προστέθηκε στο όνομα του, γιατί φέρεται να είχε ταξιδέψει στον Ιορδάνη ποταμό όπου και εβαπτίσθη, ενώ το Νταλιάνης, του απεδόθη από όπλο της εποχής, βραχύκανο ιταλικό, το νταλιάνι.
Ο νεαρός ηπειρώτης, πήγε για σπουδές στην Ιταλία, όμως ασχολήθηκε με καπνοβιομηχανία στην Τεργέστη, επιχείρηση επικερδή, από την οποία απέκτησε μεγάλη περιουσία. Το 1816 μυείται από τα αδέλφια Αλέξανδρο και Μιχαήλ Βασιλείου από το Αργυρόκαστρο, στην Φιλική Εταιρεία και «βλέπει» πλέον μόνο την πορεία για την απελευθέρωση της πατρίδας. Η περιουσία του διατίθεται στον Αγώνα και ρευστοποιείται.
Με δική του δαπάνη, συγκροτεί ένα σώμα ιππικού το πρώτο στην Ελλάδα, ενώ προσφέρει στο εθνικό ταμείο 16.163 γρόσια. Το 1826, έφτασε στο Λίβανο με τρία καράβια τα οποία ο ίδιος ναύλωσε και 800 εθελοντές, προκείμενου να υποστηρίξει τον ενδεχόμενο ξεσηκωμό κατά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας του εμίρη Μπασίρ, ως κίνηση αντιπερισπασμού. Όταν έφτασε στον Λίβανο, οι προθέσεις του εμίρη είχαν αλλάξει και επέστρεψε στην Ελλάδα. Συμμετέχει στην συνέχεια στις μάχες κατά του Ιμπραήμ στην Πελοπόννησο και την Στερεά Ελλάδα. Πολεμά στο πλευρό του Γεωργίου Καραϊσκάκη.
Το 1827 του απονέμεται το αξίωμα του Αρχηγού στο άτακτο Ιππικό της Ελλάδας. Ακολουθεί η μετάβασή του στην Κρήτη, για να ηγηθεί της επανάστασης επικεφαλής 500 ανδρών και 100 ιππέων, εκ των οποίων σύμφωνα με ιστορικές πηγές, οι 385 ήταν Ηπειρώτες.
Ο πολέμαρχος, το Γενάρη του 1828 αποβιβάστηκε στην Γραμβούσα, η οποία αποτέλεσε αρχικά το ορμητήριο του, ενώ στην συνέχεια στρατοπεδεύει στο Φραγκοκάστελλο, νοτιοανατολικά των Σφακίων.
Ο Τουρκαλβανός Μουσταφά Πασά της Κυδωνίας, μόλις πληροφορήθηκε για την άφιξη του Χατζημιχάλη, απειλεί με φιρμάνια τους Σφακιανούς και στρατοπεδεύει με 8000 στρατιώτες, 400 ιππείς και βαρύ πυροβολικό, απέναντι από το Φραγκοκαστέλλο. Παράλληλα, στέλνει φιρμάνι και στον Χατζημιχάλη Νταλιάνη να εγκαταλείψει τον τόπο, εντός 10 ημερών. Εκείνος απαντά πως στην Κρήτη ήρθε να πολεμήσει με την βοήθεια του Θεού και να νικήσει. Προχωρά αμέσως στην κατάληψη του Φραγκοκάστελου.
Οι Σφακιανοί τού ζητούν πιεστικά να αφήσει λίγους άνδρες στο Φραγκοκάστελο και να ανέβουν στο βουνό για να πολεμήσουν από εκεί τον Μουσταφά Πασά όταν επιτεθεί στο φρούριο. Ο Χατζημιχάλης που πίστευε στο ιππικό του, παρέμεινε στο κάστρο και άρχισε να κατασκευάζει λιθόκτιστους προμαχώνες σε ακτίνα περίπου 300 μέτρων από το φρούριο.
Στις 13 Μαίου οι Τούρκοι συγκεντρώνουν όλες τις δυνάμεις κοντά στο Φραγκοκάστελο και η επίθεση ξεκινά 5 μέρες αργότερα το ξημέρωμα της 18ης. Η μάχη ήταν σκληρή και άνιση. Οι Τούρκοι υπερτερούν σε αριθμό και βαρύ οπλισμό. Σε ένα προμαχώνα, θανατώνονται από τους Οθωμανούς περίπου 100 στρατιώτες του Χατζημιχάλη, μαζί και ο υπασπιστής του Κυριακούλης Αργυροκαστρίτης.
Ο Χατζημιχάλης τότε, βγαίνει από το κάστρο με το ιππικό, για να μεταφέρει μέσα στο φρούριο τους άντρες των άλλων δύο προμαχώνων. Η μάχη στην πύλη αιματηρή. Το σπαθί του ήρωα έσπασε, το άλογο του πληγώθηκε και περικυκλωμένος από παντού σφαγιάστηκε. Το κεφάλι του πήγε τρόπαιο στον Μουσταφά Πασά.
Μαζί με τον Χατζημιχάλη Νταλιάνη έμειναν για πάντα στο Φραγκοκαστέλλο περίπου 350 Έλληνες ήρωες που κατέβηκαν στην Κρήτη και πολέμησαν για την ανεξαρτησία της πατρίδας.
Στα απομνημονεύματα του ο Μακρυγιάννης αποδίδει τα εύσημα στον Χατζημιχάλη και τους άνδρες του για την γενναιότητα και την αυτοθυσία τους.
Η καταγωγή της οικογενείας του Χατζημιχάλη Νταλιάνη, σύμφωνα με ιστορικές πήγες, είναι το χωριό Βουλιαράτι της Δρόπολης. Σήμερα στο Βουλιαράτι διατηρείται ακόμη το επώνυμο Νταλιάνης, ενώ η οικογένεια διακρίνεται για το υψηλό της οικονομικό και μορφωτικό επίπεδο .
Αριθμός Πιστοποίησης Μ.Η.Τ.232163