Εκατόν σαράντα εννέα μπρούτζινοι λίθοι, εκατόν σαράντα εννέα ονόματα χαραγμένα πάνω σ' ένα σκληρό αυτό κράμα από χαλκό και κασσίτερο με τρόπο ανεξίτηλο για να αντέχει στη φθορά του χρόνου, αλλά και της ... λήθης.
Αυτής που επί χρόνια κρατούσε «ξεχασμένα» στα αρχεία του 1ου γυμνασίου αρρένων Θεσσαλονίκης τα ονόματα Εβραίων μαθητών του σχολείου που εξαναγκάστηκαν να ακολουθήσουν τη σκληρή διαδρομή προς τα στρατόπεδα – κολαστήρια της ναζιστικής μηχανής θανάτου στη διάρκεια του πολέμου. Ένα ταξίδι που για τους περισσότερους δεν είχε γυρισμό…
Εκατόν σαράντα τρεις ήταν οι Εβραίοι μαθητές του συγκεκριμένου σχολείου που δεν γύρισαν ποτέ από το Άουσβιτς, έξι οι «τυχεροί» που κατάφεραν να επιζήσουν. Δεκαετίες μετά, ένας απόφοιτος του ίδιου σχολείου, ο επιχειρηματίας Απόστολος Δερεκλής, ο οποίος εδώ και πάρα πολλά χρόνια είναι εγκατεστημένος στη Γερμανία, «ξεσκονίζοντας» τα αρχεία του 1ου γυμνασίου αρρένων βρέθηκε αντιμέτωπος με το πιο σκληρό πρόσωπο του Ολοκαυτώματος.
«Επαύσατο φοιτώντες» έγραφε πλάι στα ονόματα δεκάδων μαθητών του σχολείου. Το αρχικό σοκ ήρθε γρήγορα να αντικαταστήσει μια έντονη εσωτερική επιθυμία και ανάγκη να διαφυλάξει τη μνήμη των παιδιών αυτών. Κι επέλεξε να το κάνει αυτό με μια πρακτική που ήταν διαδεδομένη ήδη στη Γερμανία, τα stolpersteine, ένα είδος μικρών μπρούτζινων λίθων μνήμης, έργο του Γερμανού καλλιτέχνη Gunter Demnig, ο οποίος θέλει κατ’ αυτόν τον τρόπο να βάλει το δικό του «λιθαράκι» στις προσπάθειες ώστε να παραμείνει ζωντανή η μνήμη των θυμάτων του Ολοκαυτώματος (Εβραίων στη συντριπτική τους πλειοψηφία, αλλά και Ρομά, ομοφυλόφιλων κ.ά.)· αυτών που σκότωσαν οι ναζί από το 1933 ως το 1945 ή οδηγήθηκαν στην αυτοκτονία, αρνούμενοι να ακολουθήσουν τον δρόμο προς τα στρατόπεδα του Γ’ Ράιχ.
Οι πρώτοι λίθοι μνήμης στο πλαίσιο της πρωτοβουλίας του κ. Δερεκλή, που βρήκε συμπαραστάτες 2-3 συμμαθητές του, μεταξύ αυτών ο πρώην ευρωβουλευτής και νυν επικεφαλής της παράταξης «Οικολογία – Αλληλεγγύη» Μιχάλης Τρεμόπουλος, τοποθετήθηκαν το 2015 μπροστά από το 1ο Γυμνάσιο Αρρένων, στην οδό Βασιλίσσης Όλγας, και πριν από μερικές ημέρες έγινε και η τοποθέτηση των υπόλοιπων ώστε να μην λείπει ούτε ένα όνομα από τους 149 μαθητές που βίωσαν την απόλυτη φρίκη στον πόλεμο.
«Η πρωτοβουλία αυτή ξεκίνησε το 2011. Σήμερα υπάρχουν τοποθετημένοι 149 λίθοι μνήμης μπροστά στο 1ο γυμνάσιο αρρένων για 143 θύματα δολοφονηθέντα στο Άουσβιτς. Έξι επέζησαν, εκ των οποίων οι τέσσερις μετανάστευσαν στην Αμερική και οι δύο επέστρεψαν. Επιπλέον έχουμε μία λωρίδα μπροστά στο σπίτι που ήταν το αρχηγείο του γερμανικού υπουργείου για την εκδίωξη των εβραίων, όπου στεγαζόταν ο Αλόις Μπρούνερ», λέει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο κ. Δερεκλής, εξηγώντας πως στόχος της όλης προσπάθειας είναι «να “ξυπνήσουμε” τη μνήμη της πόλης, που έχοντας ένα βάθος ιστορικό 2300 χρόνια περίπου, έχει ξεχάσει πάρα πολλά πράγματα και όχι μόνο το Ολοκαύτωμα».
«Ένας άνθρωπος ξεχνιέται, όταν ξεχνιέται το όνομά του», συνηθίζει να λέει και ο Gunter Demnig, ο καλλιτέχνης που έχει φιλοτεχνήσει τα stolpersteine και θα βρεθεί απόψε στη Θεσσαλονίκη για τα αποκαλυπτήρια στο σχολείο, παραπέμποντας σε σχετικό εδάφιο του Ταλμούδ. Αν και ο χώρος που καταλαμβάνει ένα stolperstein
δεν είναι παρά μόνο λίγα εκατοστά, τα χιλιάδες που βρίσκονται διάσπαρτα σε όλη τη Γηραιά ήπειρο λέγεται πως συγκροτούν (από κοινού) το μεγαλύτερο -και, μάλιστα, εν εξελίξει- μνημείο του Ολοκαυτώματος σε όλο τον πλανήτη. Μπορεί δε, η μετάφραση του ονόματός τους από τα γερμανικά να παραπέμπει σε εμπόδιο, αλλά πρόκειται για μία μάλλον μεταφορική εκδοχή, αφού τα stolpersteine τοποθετούνται με ασφάλεια, βαθιά μέσα στο έδαφος. Εντοπίζοντας ένα τέτοιο μπρούτζινο ένθεμα «σκοντάφτεις» πάνω στην ιστορία, με το μυαλό και την καρδιά σου. Σταματάς, διαβάζεις την επιγραφή και για μια στιγμή, ένας από τα εκατομμύρια των ανθρώπων που χάθηκαν στο Ολοκαύτωμα ζωντανεύει μέσα από σένα…
Μια λωρίδα μνήμης και για το πογκρόμ του Κάμπελ
Κι επειδή ο Απόστολος Δερεκλής, ο οποίος εδώ και δεκαετίες είναι πλέον εγκατεστημένος στη Γερμανία, θεωρεί πως η συλλογική μνήμη είναι ύψιστο καθήκον φρόντισε ώστε να τοποθετηθεί και μία ανάλογη μπρούτζινη λωρίδα στην περιοχή του Βότση, στην Καλαμαριά, εκεί όπου υπήρχε άλλοτε ο συνοικισμός του Κάμπελ, ώστε να μην «σβηστεί» ποτέ από τη μνήμη και το πογκρόμ, το οποίο υπέστησαν εβραίοι Θεσσαλονίκης το 1931 -«δύο χρόνια προτού καλά καλά ανέβει ο Χίτλερ στην εξουσία», όπως με έμφαση τονίζει ο επιχειρηματίας- από ακραία ελληνικά εθνικιστικά στοιχεία.
Η πυρπόληση του εβραϊκού συνοικισμού Κάμπελ έγινε το βράδυ της 29ης Ιουνίου 1931 και ήταν η κορύφωση μιας σειράς εχθρικών ενεργειών και επιθέσεων κατά εβραϊκών στόχων. «Πολλά (από το ιστορικό παρελθόν της πόλης) έχουν μπει στο χρονοντούλαπο της ιστορίας και πρέπει να τα θυμηθεί, να τα κρατήσει για να μην τα επαναλάβει», λέει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο κ. Δερεκλής.
Η χρηματοδότηση της τοποθέτησης των Stolpersteine στο πλαίσιο της πρωτοβουλίας αυτής έγινε σε μεγάλο μέρος από το γερμανικό υπουργείο Εξωτερικών, όπως εξηγεί ο κ. Δερεκλής, ο οποίος και ο ίδιος χρηματοδότησε ένα μέρος των λίθων και της τοποθέτησης, ενώ η λωρίδα στην Καλαμαριά χρηματοδοτήθηκε από την Ισραηλιτική Κοινότητα Θεσσαλονίκης.
Τα αποκαλυπτήρια στο 1ο γυμνάσιο αρρένων θα γίνουν απόψε, από τον Γερμανό πρόξενο Walter Stechel, τον πρόεδρο της Ισραηλιτικής Κοινότητας Θεσσαλονίκης Δαυίδ Σαλτιέλ, τον Γερμανό καλλιτέχνη Gunter Demnig και τον κ. Δερεκλή.