Μια άγνωστη Μυτιλήνη, αυτής της αρχαίας πόλης που συνυπήρξε με τους Μικρασιάτες πρόσφυγες του 1922 γνωρίζει η Εφορεία Αρχαιοτήτων Λέσβου στους σύγχρονους κατοίκους του νησιού με αφορμή τη συμπλήρωση 100 χρόνων από τη Μικρασιατική Καταστροφή του 1922…
Ως ελάχιστη απόδοση τιμής στη μνήμη των Μικρασιατών που ξεριζώθηκαν από τη γενέθλια γη για να εγκατασταθούν στη βόρεια πλευρά της Μυτιλήνης. Η οποία και ταυτίζεται με την αρχαία πόλη. Η διαδρομή ξεκινά από το εμβληματικό για τους πρόσφυγες κάτω κάστρο της πόλης.
Σε μια από τις οθωμανικές κατοικίες -που πλέον έχουν ανακαινισθεί από το υπουργείο Πολιτισμού- και η οποία λειτουργεί ως έδρα της Φωτογραφικής Εταιρείας Μυτιλήνης, όπου ο Σύλλογος των Μικρασιατών της Σκάλας Λουτρών «το Δελφίνι» και ο Σύλλογος των κατοίκων των συνοικιών Κουλμπάρας και Κιόσκι «το κιρκινέτσι» λειτουργούν την έκθεση φωτογραφίας «Μικρασία, αλησμόνητες πατρίδες. Από τη Μεγάλη Ιδέα στην Καταστροφή».
Ο δρόμος σε φέρνει στη συνέχεια στην Ελληνιστική Στοά της Επάνω Σκάλας που αποκαλύφθηκε πλήρως το 2000. Όταν κατεδαφίστηκε η προσφυγική αγορά που χτίστηκε το 1920 για να στεγάσει τις εμπορικές και άλλες επαγγελματικές δραστηριότητες των Μικρασιατών. Στη συνέχεια στην οδό Νικομηδείας συναντά κανείς το σημαντικό αρχαιολογικό χώρο που αποκαλύφθηκε κάτω από τις προσφυγικές παράγκες.
Στο Γενί τζαμί που βρήκαν στέγη οι Μικρασιάτες πρόσφυγες. Και στο και στο τσαρσί χαμάμ όπου γνωρίζει κανείς τις λειτουργίες των οθωμανικών λουτρών από τους πρόσφυγες για λόγους προσωπικής του υγιεινής. Στην «οικία Μενάνδρου» στη συνέχεια ανάμεσα στις προσφυγικές κατοικίες που συνιστούν τον προσφυγικό Συνοικισμό βλέπει κανείς μια εντυπωσιακή ρωμαϊκή οικία με ψηφιδωτά που εικονίζουν σκηνές από κωμωδίες του Ρωμαίου κωμωδιογράφου Μένανδρου.
Τέλος η διαδρομή καταλήγει στην εντυπωσιακή ρωμαϊκή έπαυλη στον αύλειο χώρο του 8ου Δημοτικού σχολείου, το σχολείου των παιδιών της Μικρασιατικής προσφυγιάς.
Ας σημειωθεί ότι η παρουσίαση της διαδρομής αυτής που η Εφορεία Αρχαιοτήτων Λέσβου πραγματοποίησε υπό την αιγίδα των Ευρωπαϊκών Ημερών Πολιτιστικής Κληρονομιάς συνοδευόταν από αναγνώσεις λογοτεχνικών κειμένων, σχετικών αρχαιολογικών αναφορών ακόμα και σχετικών ρεπορτάζ εποχής. Ενώ η πρώτη αυτή παρουσίαση έκλεισε με μουσική εκδήλωση από το Μουσικό Γυμνάσιο Μυτιλήνης μέσα στον αρχαιολογικό χώρο της ρωμαϊκής έπαυλης.
