Το νεκροταφείο στη Μυτιλήνη δημιουργήθηκε για τα θύματα της πολύνεκρης μάχης της Καλλίπολης, πριν από 109 ολόκληρα χρόνια…
Άγνωστο πόσοι είναι και από πού «κρατάει η σκούφια τους». Στην ιστορική μνήμη ο χώρος στον οποίο τους παράχωσαν μένει, σαν «Γαλλικό» ή «Συμμαχικό» νεκροταφείο. Είναι το νεκροταφείο των νέων παιδιών της Ευρώπης και όχι μόνο, που ήρθαν σε ετούτο το νησί, στις απέναντι Μικρασιατικές ακτές και ποιος ξέρει πού αλλού… Κι έμειναν για πάντα εδώ. Ξεχασμένοι κι από τις ίδιες τους τις πατρίδες που τούτες τις ημέρες τιμάνε ξανά, αυτή τη φορά τα 109 χρόνια, από τη μεγάλη μάχη της Καλλίπολης. Σε ένα λιοχώραφο στο δρόμο από τα Λουτρά στη Σκάλα Λουτρών λίγα χιλιόμετρα έξω από την πόλη της Μυτιλήνης. Κάτω από ένα χαμηλό λόφο, το λεγόμενο Καστρί, με ένα μεγάλο σταυρό που δείχνει θαρρείς σαν δάχτυλο από τον ουρανό, το σημείο.
Η Σκάλα Λουτρών στην ανατολική είσοδο του Κόλπου της Γέρας σύμφωνα με τους ιστορικούς διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στη νεώτερη ιστορία. Στον 1ο Παγκόσμιο Πόλεμο, λίγο πριν η Ελλάδα μπει στη διαμάχη με νομάρχη τον ακραιφνή Βενιζελικό Γεώργιο Παπανδρέου, ο ασφαλής αυτός όρμος χρησιμοποιήθηκε ως αγκυροβόλιο του Γαλλικού Στόλου και συγχρόνως ως σταθμός ανεφοδιασμού Γαλλικών και αποικιακών στρατευμάτων που πολεμούσαν στην Καλλίπολη.
«Η Λέσβος», λέει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο ιστορικός Στρατής Αναγνώστου, «είχε καταληφθεί από αγγλικά και γαλλικά στρατεύματα το καλοκαίρι του 1915 και χρησιμοποιήθηκε μαζί με τη Λήμνο, την Ίμβρο και την Τένεδο ως τόπος αγκυροβολίου των συμμαχικών πλοίων κατά τη διάρκεια των επιχειρήσεων της Καλλίπολης, αλλά και ως τόπος παροχής νοσοκομειακής περίθαλψης στους τραυματίες των επιχειρήσεων. Ο τόπος στρατωνισμού των γαλλικών στρατευμάτων ήταν η ευρύτερη περιοχή των Λουτρών».
Απομεινάρι αυτής της περιόδου είναι το ερειπωμένο νεκροταφείο, στον αγροτικό δρόμο από τα Λουτρά προς τη Σκάλα. Οι ρημαγμένες παραστάδες δεξιά κι αριστερά της χτισμένης εισόδου δείχνουν πως κάποτε ο χώρος ήταν αν μη τι άλλο επιμελημένος. Χοντρά ντουβάρια γκρεμισμένα πια σε πολλά τους σημεία τον περιβάλλουν. Και στο ανάλημμα προς την πάνω του πλευρά, μπορεί κανείς να διακρίνει ότι έχει περισσέψει από ένα μνημείο που κάποτε υπήρχε εκεί.
Ένα μνημείο που σώζεται φωτογραφικά. Η φωτογραφία του που ανήκει στον κ. Στρατή Αναγνώστου, τραβήχτηκε από άγνωστο τον Μάιο του 1940 και απεικονίζει την αναθηματική στήλη στο νεκροταφείο των Λουτρών. Στο πάνω μέρος της ανάμεσα σε κλαδιά διαβάζουμε: Armée d’ Orient, δηλ. Στρατός της Ανατολής. Στο μέσον της στήλης: A nos camarades, morts à Mitylene pendant l’ occupation française, δηλ. Στους συντρόφους μας, που πέθαναν στη Μυτιλήνη κατά τη διάρκεια της Γαλλικής Κατοχής 1916-1919. Στο κάτω μέρος της στήλης δεξιά διακρίνεται δύσκολα το όνομα του γλύπτη P. BU[?]EON και από κάτω δυσανάγνωστη επιγραφή.
«Ήδη από το 1940, οπότε τραβήχτηκε η φωτογραφία, η στήλη είχε υποστεί φθορές» μας λέει ο κ. Αναγνώστου. Πότε καταστράφηκε ολοσχερώς; Άγνωστο… Κάποιοι λένε πως καταστράφηκε στη διάρκεια της Ναζιστικής κατοχής. «Στο παρελθόν», θυμάται ο πρόεδρος της Κοινότητας Λουτρών Βασίλης Μαμώλης «υπήρξε προσπάθεια ο χώρος να αγορασθεί και να ευπρεπισθεί. Τότε λεφτά υπήρχαν, ο ιδιοκτήτης του χώρου δέχθηκε να τον πουλήσει αλλά τελικά άγνωστο για πιο λόγο δεν έγινε τίποτα…».
«Στα 1987», λέει ο ιστορικός ερευνητής Μάκης Αξιώτης, «ο αείμνηστος πρόεδρος των Λουτρών Σαμαρτζής με ανέβασε στο μέσον της μακρόστενης κορυφής του υψώματος πάνω από το Γαλλικό Νεκροταφείο, για να μου δείξει το “καστρί”. Μια πρόχειρη, οχυρή κατασκευή από ασβεστόπετρα, έναν περίβολο μήκους 15 μέτρων, πλάτους 4,5 μέτρων (όση και η κορυφή) και ύψους δυο μέτρων. Προς τη μεριά του όρμου, με την απέραντη θέα, είχε 16 παραλληλόγραμμες πολεμίστρες, 0,30 επί 0,35 μ.. Αυτό σίγουρα ανήκε σε οχυρωματικό έργο, ίσως πολυβολείο, της εποχής του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου και επιτηρούσε τις εγκαταστάσεις των Συμμάχων στη Σκάλα.
Αποτελεί ένα από τα λίγα μνημεία αυτής της περιόδου που σώζονται στο νησί
Στην επέτειο της λήξης του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, τον Οκτώβριο του 2018, έγινε στο γαλλικό νεκροταφείο εκδήλωση στη μνήμη των θυμάτων της μάχης της Καλλίπολης. Ο χώρος καθαρίστηκε, μια καινούργια επιγραφή τοποθετήθηκε, έγινε μια τελετή κατά την οποία δόθηκαν καινούργιες υποσχέσεις και την επομένη κιόλας μέρα όλα ξεχάστηκαν.
Θα μπορούσε ο χώρος όλος να μετατραπεί σε χώρο τιμής; Θα μπορούσε η αρμόδια υπηρεσία των Συμμαχικών Νεκροταφείων στην Ελλάδα να ασχοληθεί με ετούτο το ξεχασμένο χώρο; Το νεκροταφείο μαζί με το «Καστρί» μπορούν να αποτελέσουν ένα χώρο-σημείο αναφοράς στην ιστορική μνήμη σε ετούτον τον τόπο.
Ειδάλλως τι μένει; Η ρήση του Περικλή: «Ανδρών επιφανών πάσα γη τάφος». Όπου επιφανείς άνδρες ετούτα τα ξεχασμένα παλικάρια…
