Την εκτίμηση αυτή διατυπώνει, μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, ο Ηλίας Δημητριάδης, πρόεδρος της “ΑΝΑΚΕΜ ΑΕ”, συλλογικού συστήματος εναλλακτικής διαχείρισης ΑΕΚΚ, που εδρεύει στη Θεσσαλονίκη και έχει υπό τη σκέπη του 15 μονάδες σε όλη τη Βόρεια Ελλάδα (τέσσερις στη Θεσσαλονίκη, δύο στις Σέρρες κι ισάριθμες στην Ξάνθη και από μία σε Πέλλα, Ημαθία, Δράμα, Καβάλα, Καστοριά και τους νομούς Ροδόπης και ΄Εβρου). Συνολικά, τα ΑΕΕΚ που υπολογίζεται ότι έχουν συσσωρευτεί ανεξέλεγκτα σε διάφορες περιοχές της Β.Ελλάδας από ιδιωτικά και δημόσια έργα πλησιάζουν τους 1,5 εκατ. τόνους, σύμφωνα πάντα με τον κ.Δημητριάδη.
Ο ίδιος προσθέτει ότι η παράνομη απόθεση αποβλήτων του είδους φτάνει -ή και ξεπερνά- το 70% των συνολικά παραγόμενων ΑΕΚΚ στη Βόρεια Ελλάδα. Παρατηρεί, δε, ότι κυρίως σε περιοχές που δεν εξυπηρετούνται από μονάδες ανακύκλωσης κι ο θεσμός δεν εφαρμόζεται πλήρως, ακόμη και σε μεγάλα οδικά έργα, διόλου ασύνηθες είναι να σχηματίζονται “βουνά” από μπάζα, που μένουν στα …αζήτητα, σε απόσταση λίγων χιλιομέτρων από τα εργοτάξια: οι μεγάλες εκπτώσεις που προσφέρουν οι εργολάβοι για την ανάληψη των έργων από το Δημόσιο, «στενεύουν» τα οικονομικά τους περιθώρια (το δημόσιο πληρώνει, όπως λέει, για τα μεταφορικά, αλλά όχι ακόμη για την εισφορά που πρέπει να καταβάλουν οι εργολάβοι στα συστήματα, προκειμένου να παραλάβουν τα ΑΕΚΚ οι μονάδες ανακύκλωσης). Ως αποτέλεσμα, τα αδρανή καταλήγουν συχνά όπου …βολεύει.
Την κατάσταση περιπλέκει περαιτέρω το γεγονός ότι συγκεκριμένες κατηγορίες αποβλήτων -όπως τα χώματα των εκσκαφών από τα δημόσια έργα- εξαιρέθηκαν με εγκύκλιο από την υποχρέωση της μεταφοράς σε μονάδες για ανακύκλωση, με αποτέλεσμα -όπως υποστηρίζει ο κ. Δημητριάδης- σε ορισμένες περιοχές τόσο της ανατολικής, όσο και της δυτικής Θεσσαλονίκης το έδαφος να έχει… “σηκωθεί” μέχρι και κατά έξι μέτρα.
Οι λόγοι για τους οποίους η ανεξέλεγκτη διάθεση “καλά κρατεί” εντοπίζονται σε μείγμα παραγόντων, που έχουν να κάνουν -μεταξύ άλλων- με την έλλειψη μονάδων ανακύκλωσης, τη νοοτροπία “δεν πληρώνω”, το κόστος και τη λειτουργία παράνομων “υποδοχέων” μπάζων.
Αναλυτικότερα, όπως παρατηρεί στο ΑΠΕ-ΜΠΕ μηχανικός που επιθυμεί να διατηρήσει την ανωνυμία του, οι κατασκευαστές είναι ουσιαστικά παγιδευμένοι, αφού ναι μεν ο νόμος 3854/2010 τους αναγκάζει να μεταφέρουν τα ΑΕΚΚ σε μονάδες ανακύκλωσης, αλλά τέτοιες μονάδες δεν υπάρχουν σε όλους τους νομούς (καθώς -μεταξύ άλλων- η οικονομική κρίση και η καθίζηση της οικοδομής ανέκοψε την ανάπτυξή τους), με αποτέλεσμα οι εργολάβοι να είναι αναγκασμένοι ή να βάλουν το χέρι βαθιά στην τσέπη, προκειμένου να μεταφέρουν τα μπάζα στην κοντινότερη μονάδα, που ενδέχεται να βρίσκεται σε άλλον …νομό ή να παρανομήσουν υπό την απειλή υψηλών προστίμων και ποινής φυλάκισης.
Παρά τα πολύ υψηλά πρόστιμα και τις προβλεπόμενες βάσει νόμου ποινές φυλάκισης (καθώς η παράνομη απόθεση λογίζεται πλέον ως ποινικό αδίκημα), κι ακόμη και σε περιοχές που υπάρχουν μονάδες, φορτηγά με «μπάζα» από ιδιωτικά και δημόσια έργα πραγματοποιούν τακτικά νυχτερινά δρομολόγια, ξεφορτώνοντας τόνους ΑΕΚΚ σε κοντινή απόσταση από τα εργοτάξια. Γιατί το πράττουν; «Κυρίως για να μην επωμισθούν το μεταφορικό κόστος της παράδοσης σε μια μονάδα -που είναι πολύ μεγαλύτερο από την όποια αμοιβή εταιρείας ανακύκλωσης- αλλά ενίοτε και εξαιτίας της νοοτροπίας “γιατί να πληρώσω, όταν μπορώ να το αποφύγω;”» παρατηρεί από την πλευρά της η Έλενα Καϊσίδου, πρόεδρος της “ΑΝΑΒΕ ΑΕ”, έτερου συλλογικού συστήματος εναλλακτικής διαχείρισης, υπό την ομπρέλα του οποίου εντάσσονται -στην περιοχή της Β. Ελλάδας- 14 μονάδες (εκ των οποίων, σύμφωνα με την ιστοσελίδα της εταιρείας, οι πέντε σε Θεσσαλονίκη και οι υπόλοιπες σε Καβάλα, Δράμα, Ξάνθη και Ροδόπη).
Ενδεικτικά η κα Καϊσίδου αναφέρει το παράδειγμα διώροφης οικοδομής στη Καβάλα, από την κατεδάφιση της οποίας προέκυψαν μόλις …πέντε τόνοι ξύλων. ‘Οπως η ίδια παρατηρεί, οι αδειοδοτημένες μονάδες στη Βόρεια Ελλάδα ξεπερνούν τις 30, αλλά δίπλα σε αυτές πολλές λειτουργούν παράνομα και είναι οι ίδιοι οι διαχειριστές του συστήματος που συχνά αναγκάζονται να αναζητούν εκείνες που δεν συνεργάζονται με το σύστημα: «βλέπεις ταμπέλες τύπου “Προσεχώς ανακύκλωση” ή “δέχομαι μπάζα”, από επιχειρήσεις που εντελώς παράνομα συλλέγουν ΑΕΚΚ» λέει και προσθέτει ότι το πρόβλημα είναι ιδιαίτερα έντονο σε περιοχές όπως η Πιερία και η Πέλλα, όπου ενώ υφίσταται οικοδομική δραστηριότητα δεν υπάρχουν επαρκείς μονάδες, αλλά και στη Δράμα και την Καβάλα. Κατά την κα Καϊσίδου, σε ό,τι αφορά τα ιδιωτικά έργα αγκάθι αποτελούν οι λεγόμενοι «κάδοι ανακαινίσεων» -οι μεγάλοι κίτρινοι κάδοι για μπάζα- που ο καθένας μπορεί να νοικιάσει ανεξέλεγκτα από εταιρείες που συχνά δεν έχουν άδεια να τους διαθέτουν και στη συνέχεια τους φορτώνει σε φορτηγά και τους ξεφορτώνει τη νύχτα όπου βρει χώρο.
Κατά τον κ.Δημητριάδη εξάλλου, ιδίως στα μικρότερα αστικά κέντρα, όπου υπάρχουν και προσωπικές γνωριμίες, η κατάσταση είναι ακόμη χειρότερη. Βάσει νόμου, οι επιβλέποντες ένα έργο είναι υποχρεωμένοι να «στείλουν» τουλάχιστον μια ποσότητα αποβλήτων στον Χώρο Υγειονομικής Ταφής, προωθώντας τα υπόλοιπα για ανακύκλωση. Αν δεν πάρουν το παραστατικό της ανακύκλωσης, η οικοδομική άδεια δεν «κλείνει». Σε πολλές περιπτώσεις όμως, το τυπικό αυτής της διαδικασίας δεν ακολουθείται. «Συχνά χρειάστηκε στα πέντε χρόνια της λειτουργίας μας να πάμε σε πολεοδομίες προσπαθώντας να πείσουμε για το τι προβλέπει ο νόμος, καθώς δεν υπήρχε ούτε μια εγκύκλιος που να ενημερώνει για την ισχύ του» παρατηρεί ο πρόεδρος της ΑΝΑΚΕΜ.
Νομοθετικές ρυθμίσεις που θα διευκολύνουν και θα ενθαρρύνουν την επαναχρησιμοποίηση των ΑΕΚΚ τόσο οικονομικά, όσο και κανονιστικά, με την εισαγωγή και οικονομικών εργαλείων, προαναγγέλει από την πλευρά του, μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο αναπληρωτής υπουργός Περιβάλλοντος και Ενέργειας, Σωκράτης Φάμελλος, υπενθυμίζοντας παράλληλα ότι κατατέθηκε στη νομοπαρασκευαστική επιτροπή της Βουλής και το νομοσχέδιο για την προστασία του δομημένου περιβάλλοντος (περί αυθαιρέτων). «Μέσα στον Ιούνιο θα υπάρχει νομοθεσία και για το δομημένο περιβάλλον και για ΑΕΚΚ» σημειώνει και προσθέτει: «Τα ΑΕΚΚ αποτελούν ταυτόχρονα σημαντικό πόρο για την οικονομία και σοβαρό πρόβλημα για το περιβάλλον. Χαρακτηριστικό είναι ότι, προ κρίσης, στον νομό Θεσσαλονίκης, τα ΑΕΚΚ υπερέβαιναν σε ποσότητα τόσο τα αστικά, όσο και τα βιομηχανικά απόβλητα. Είναι λοιπόν κρίσιμη η διαχείρισή τους, γιατί επηρεάζει όλον τον δευτερογενή τομέα και έχει σημαντικές επιπτώσεις στο περιβάλλον. Τα ΑΕΚΚ θα μπορούσαν να εισαχθούν στην αγορά με σημαντικά οφέλη και ό,τι περισσεύει θα μπορούσε να αξιοποιηθεί στα εγκαταλειμμένα λατομεία, ώστε να γεμίσουν τα κενά και να γίνει η αποκατάστασή τους». Κατά τον ίδιο, τα συστήματα (διαχείρισης) που έχουν ιδρυθεί δεν μπορούν να λειτουργήσουν πλήρως, γιατί η αγορά δεν έχει προσαρμοστεί πλήρως.
Ερωτηθείς για τις εξαιρέσεις που ισχύουν σήμερα (π.χ., το γεγονός ότι τα χώματα από τις εκσκαφές των δημόσιων έργων δεν είναι υποχρεωτικό να μεταφέρονται σε μονάδες), ο κ. Φάμελλος απαντά: «Καλό θα ήταν να μην έχουμε μια νομοθεσία γεμάτη εξαιρέσεις. Στόχος είναι να πάμε σε μια λογική ολοκληρωμένου σχεδίου. Θα επέλεγα έξω από τα εργοτάξια των νέων κατασκευών να υπάρχουν διαφορετικοί κάδοι για διαφορετικά υλικά, ώστε να γίνεται διαλογή στην πηγή. Εμείς υποστηρίζουμε τον μη κερδοσκοπικό χαρακτήρα του συστήματος για τη διαχείριση των ΑΕΚΚ και την ελαχιστοποίηση των υλικών που θα παραμένουν αναξιοποίητα. Άρα λοιπόν θέλουμε να οδηγήσουμε τόσο τις κατασκευές όσο και συνολικά την οικονομία, στο μοντέλο της κυκλικής οικονομίας».
Όλοι οι διαχειριστές δείχνουν να συμφωνούν ότι η κατάσταση έχει ελαφρώς βελτιωθεί, σε σχέση με μια πενταετία πριν, όταν τα συστήματα διαχείρισης των ΑΕΚΚ ξεκίνησαν τη λειτουργία τους, αλλά απομένει πολύ μακρύς δρόμος να διανυθεί, μέχρις ότου η ανακύκλωση των ΑΕΚΚ φτάσει στο επιθυμητό επίπεδο. Μέχρι τότε, τα μπάζα πιθανότατα θα εξακολουθήσουν να καταλήγουν …βράδυ ακόμη και σε προστατευμένους υγρότοπους.
“Παρότι πλέον υπάρχει νομοθεσία και λειτουργούν οι μονάδες, το πρόβλημα εξακολουθεί να υφίσταται, αν και εκτιμώ ότι είναι σε ύφεση” λέει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η Στέλλα Βαρελτσίδου, συντονίστρια του Φορέα Διαχείρισης Δέλτα Αξιού-Λουδία-Αλιάκμονα, σύμφωνα με την οποία πριν από την έναρξη της λειτουργίας των μονάδων, υπήρχαν σημεία στις κοίτες των ποταμών, που ο πεζός δεν έβρισκε δρόμο να τα διασχίσει λόγω των μπάζων. “Είχαμε μπάζα σε διάφορα σημεία αφύλαχτα. Στις Παλιομάνες, στις παλιές κοίτες του Αξιού, στον Γαλλικό και σε υγροτόπους, σε κάποιες περιπτώσεις σε σημείο να κλείνει ο δρόμος. Πάντως νομίζω ότι παρότι το πρόβλημα εξακολουθεί να υφίσταται, βρίσκεται πλέον σε ύφεση” παρατηρεί η κα Βαρελτσίδου και υπενθυμίζει ότι εν έτει 2015 έγινε πιλοτική δράση καθαρισμού της περιοχής του Γαλλικού Ποταμού από τα μπάζα αλλά μόνο σε ένα μέρος της, καθώς ο διαθέσιμος προϋπολογισμός δεν επαρκούσε.
Παρότι η οικονομική κρίση έχει προκαλέσει καθίζηση της οικοδομής, οι δουλειές πηγαίνουν καλύτερα, παρατηρεί από την πλευρά του ο Γιάννης Παπαηλιόπουλος, πρόεδρος της “Αδρανή Υλικά Θεσσαλονίκης ΑΕ” μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ. “Πάμε καλύτερα σε σχέση με τα χρόνια πριν από την κρίση κι αυτό νομίζω πως οφείλεται στο ότι σταδιακά μειώνεται η παράνομη απόθεση, αν και παραμένει πολύ εκτεταμένη” επισημαίνει και προσθέτει ότι ακόμη και στα πλάγια του περιφερειακού βλέπει κάποιος κατά καιρούς μπάζα.
Ποιες είναι όμως οι ποσότητες των ΑΕΚΚ που παράγονται σήμερα στη Βόρεια Ελλάδα; «Βάσει των εκτιμήσεων που είχαν γίνει στο πλαίσιο του Εθνικού Σχεδίου Διαχείρισης Αποβλήτων (ΕΣΔΑ), για μια περίοδο μέχρι το 2020, υπολογίστηκε ότι παράγονται συνολικά περίπου 300.000 τόνοι μόνο από τα ιδιωτικά έργα κάθε χρόνο -διευκρινίζω ότι αυτό είναι εκτίμηση, αφού συγκεκριμένοι αριθμοί δεν υπάρχουν- μεταξύ των οποίων περιλαμβάνονται σκυροδέματα, τούβλα/τοιχοποιίες, χρώματα, ακόμη και νάιλον. Δεν περιλαμβάνεται το χώμα από τις εκσκαφές για τα δημόσια έργα, παρότι μιλάμε για μεγάλες ποσότητες, που υπολογίζονται σε 4.000.000 κυβικά για την τελευταία πενταετία» υποστηρίζει ο κ. Δημητριάδης.
Κατά τον κ. Δημητριάδη της ΑΝΑΚΕΜ, ένας λόγος που οι κατασκευαστές κι εργολάβοι δεν παραδίδουν τα ΑΕΚΚ στις μονάδες είναι απλώς η νοοτροπία του «δεν πληρώνω», καθώς σε αρκετές περιπτώσεις, το να “ξεφορτωθούν” τα μπάζα σε μια άτυπη χωματερή, ενδέχεται να τους βγαίνει ακριβότερα απ’ το να τα παραδώσουν σε μια αδειοδοτημένη μονάδα. “Π.χ., κάποιος που θα κάνει σήμερα ένα μεγάλο δημόσιο έργο, για παράδειγμα ένα δίκτυο αγωγών ύδρευσης, θα προτιμήσει ίσως να πάει τα ΑΕΚΚ για να τα πετάξει 10-15 χλμ μακριά από το εργοτάξιο και μετά το φορτηγό θα διανύσει άδειο άλλα τόσα, με τον κίνδυνο ενός πολύ υψηλού προστίμου και με ποινή φυλάκισης, αφού η παράνομη ρίψη μπάζων θεωρείται ποινικό αδίκημα. Κι όλα αυτά ενώ οι μονάδες ανακύκλωσης στις περισσότερες περιπτώσεις δεν απέχουν πάνω από 15-25 χλμ από τα δημόσια έργα” σημειώνει και προσθέτει ότι στην περίπτωση της ΑΝΑΚΕΜ το κόστος διαχείρισης για ένα φορτηγό 10 τόνων είναι μόλις 13 ευρώ.
Τι ισχύει σήμερα θεωρητικά; Με πολύ απλά λόγια, ως προϋπόθεση έκδοσης οικοδομικής άδειας, τίθεται η υποχρεωτική σύναψη συμφωνητικού μεταξύ κάθε ιδιώτη ή εργολάβου που προβαίνει σε κατεδαφίσεις, ανακαινίσεις, ή άλλες εργασίες που παράγουν μπάζα, με εταιρεία επεξεργασίας και ανακύκλωσης των μπαζών αυτών. Η νομοθεσία επιτρέπει την εναπόθεση μπάζων σε Χώρο Υγειονομικής Ταφής Απορριμμάτων σε ένα μικρό ποσοστό και επιβάλλει τη μεταφορά του μεγαλύτερου όγκου στην εταιρεία ανακύκλωσης, που αμείβεται με 10-30 ευρώ ανά τόνο (το κόστος ποικίλει ανάλογα με τη διαλογή που έχει γίνει πριν από την παράδοση στη μονάδα).
Τι συμβαίνει στην πράξη; Στην περίπτωση τής έκδοσης άδειας κατεδάφισης (γιατί αν δεν υπάρχει προφανώς δεν ακολουθούνται και οι υπόλοιπες νόμιμες διαδικασίες) οι πολεοδομίες αδυνατούν να ελέγξουν την ακρίβεια των πληροφοριών στο ιδιωτικό συμφωνητικό. Καλά πληροφορημένες πηγές ανέφεραν στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ότι οι πολεοδομίες παραλαμβάνουν το ιδιωτικό συμφωνητικό με την εταιρεία ανακύκλωσης και δεν μπαίνουν στη διαδικασία -δεν είναι πρακτικά εφικτό ούτε στην αρμοδιότητά τους- να ελέγξουν αν η εταιρεία ανακύκλωσης που επικαλείται ο εργολάβος υπάρχει όντως, αν έχει άδεια σε ισχύ ή είναι παράνομη ή αν τα απόβλητα έχουν τελικά όντως παραληφθεί από αυτήν.
Η κα Καϊσίδου της ΑΝΑΒΕ ΑΕ επισημαίνει από την πλευρά της ότι πολύ συχνά οι διαχειριστές των συστημάτων αναγκάζονται να παίζουν τον ρόλο του ελεγκτή, καθώς φτάνουν σε αυτούς αρκετές περιπτώσεις με …κενά. «Τότε είμαστε εμείς που παρότι δεν έχουμε αυτή την υποχρέωση, ζητάμε να μάθουμε πώς βεβαιώνεται ότι η διαχείριση των αποβλήτων έχει γίνει με τον σωστό τρόπο και είμαστε εμείς που ζητάμε από τους κυρίους των έργων να μας φέρουν τα ΣΔΑ (Στοιχεία Διαχείρισης Αποβλήτων)» εξηγεί, ενώ προσθέτει ότι μεγάλη πληγή αποτελούν τα αδρανή λατομεία. “Υποτίθεται ότι εκεί πηγαίνουν επεξεργασμένα χώματα για να κλείσουν τα κενά, αλλά στην πραγματικότητα όπως τα παίρνουν, έτσι τα τοποθετούν εκεί, χωρίς καμία επεξεργασία. Και δεν είναι απλά και μόνο χώματα, έστω και μη επεξεργασμένα, που π.χ., σε λίγο θα φυτρώσει βλάστηση πάνω τους, αλλά χώματα ανακατεμένα με πλαστικά, γυαλιά, ξύλα και άσφαλτο” σημειώνει.
Σε κάποιες περιοχές της Β. Ελλάδας δε, το μόνο που σώζει το περιβάλλον από την ανεξέλεγκτη απόθεση μπάζων είναι το γεγονός ότι η οικοδομική δραστηριότητα έχει συρρικνωθεί. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα του Κιλκίς. “Στο Κιλκίς, όπως και σε πολλές ακόμη περιοχές της Ελλάδας, δεν υπάρχει μονάδα κι αυτό αποτελεί μεγάλο πρόβλημα. Ωστόσο, η οικοδομική δραστηριότητα έχει μειωθεί τόσο, που παράγονται πολύ λιγότερα ΑΕΕΚ. Με βάση στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ, το 2016 κατεγράφησαν στο Κιλκίς 19 νέες οικοδομές και μόλις πέντε κατεδαφίσεις, ενώ το 2004 οι αντίστοιχοι αριθμοί ήταν 469 και 17 αντίστοιχα, και το 2008 οι νέες οικοδομές ήταν 285 και οι κατεδαφίσεις 12” σημειώνει ο κ. Δημητριάδης.
Στο μεταξύ, ο αντιπεριφερειάρχης Ανάπτυξης και Περιβάλλοντος, Κώστας Γιουτίκας, επισημαίνει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ότι πραγματικά υπάρχει πρόβλημα σε ό,τι αφορά την απόθεση των ΑΕΚΚ, γεγονός που επιβεβαιώνεται και από τις οχλήσεις και καταγγελίες, που κατά καιρούς δέχεται η περιφέρεια. «Όπου διαπιστώνουμε ανεξέλεγκτη διάθεση, υποχρεώνουμε τους δήμους να τα συμμαζέψουν και να κάνουν έστω εκ των υστέρων συμβάσεις με τα συστήματα. Βάζουν λοιπόν κάδους και τα πηγαίνουν απευθείας για διαχείριση» σημειώνει ο κ. Γιουτίκας, παρατηρώντας ωστόσο ότι η Περιφέρεια λίγα μπορεί να κάνει όταν τα μπάζα προέρχονται από παράνομες και όχι νόμιμες κατεδαφίσεις.
Πώς μπορεί να λυθεί το πρόβλημα; Κατά τη συντριπτική πλειονότητα των ερωτηθέντων, το πρόβλημα λύνεται με αυστηρότερους ελέγχους, στο πλαίσιο στενής συνεργασίας αστυνομίας, τροχαίας, δημοτικής αστυνομίας, πολεοδομιών και μηχανικών, γιατί όσες προβλέψεις και αν υπάρχουν στους νόμους, παλιούς και νέους, δεν πρόκειται να βάλουν οριστικό φρένο στην παράνομη απόθεση ΑΕΚΚ, αν δεν διασφαλιστεί ότι θα εφαρμόζονται. Κατά τον κ.Δημητριάδη, αυτό που ανησυχεί περισσότερο τους διαχειριστές του συστήματος, όπως η ΑΝΑΚΕΜ, είναι το ενδεχόμενο στη νέα νομοθεσία να ενταχθούν ρυθμίσεις, οι οποίες θα δίνουν στους κατασκευαστές και τους εργολάβους των ιδιωτικών έργων το δικαίωμα να μη δηλώνουν ούτε το είδος ούτε την ποσότητα των παραγόμενων αποβλήτων, ώς οφείλουν σήμερα. «Κάτι τέτοιο», παρατηρεί, “αν συμβεί, θα ήταν απλά καταστροφικό”.
Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ
Αριθμός Πιστοποίησης Μ.Η.Τ.232163