Ο Άγγλος συλλέκτης ήχων παραμένει στο Πήλιο και οι κινήσεις του, κεντρίζουν το ενδιαφέρον και τα βλέμματα ντόπιων και τουριστών…
Ένας Παπιγκιώτης μουσικός που παίζει ζαγοριανές μελωδίες σε χειροποίητη φλογέρα, ένας γκιώνης που ακούγεται τη νύχτα σε χωριό, ο ήχος της βροχής στα φύλλα, ο βόμβος των μελισσών, τα κουδούνια γιδιών και το μασούλημα… μυρμηγκιών που τρώνε ένα αχλάδι συνθέτουν εικόνες που «ακούγονται» με κλειστά μάτια στο Ζαγόρι. Συλλέκτης αυτών των ηχοτοπίων είναι εδώ και 25 χρόνια ο 73χρονος Αγγλος Πίτερ Ανίρ (Peter Annear), ο οποίος ευελπιστεί οι ηχογραφήσεις του να ενθαρρύνουν τους ανθρώπους να ανακαλύψουν ήχους που μπορεί να μην είχαν προσέξει ή ακούσει ποτέ πριν, να ενθουσιαστούν και να διεγερθούν από αυτούς.
Με αφορμή τη συμμετοχή του στην έκθεση, που φιλοξενείται στο Λαογραφικό & Εθνολογικό Μουσείο Μακεδονίας – Θράκης και είναι βασισμένη στην έκδοση «Τα Δέντρα του τόπου μας. Έμπνευση στη σκιά των δέντρων!» (Αρτέον Εκδοτική, 2021), ο κ. Ανίρ, σε συνέντευξή του στο Αθηναϊκό/ Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων, μιλάει για τη διαδρομή του στα ηχοτοπία, κυρίως μετά την μερική απώλεια ακοής που σχετίζεται με την ηλικία (πρεσβυακουσία).
Όπως λέει, ξεκίνησε τις ηχογραφήσεις, όταν του έκαναν δώρο για τα 19α γενέθλιά του ένα φορητό μαγνητόφωνο με κασέτα. «Άρχισα να ηχογραφώ μουσική και φωνές, αλλά σιγά] σιγά ενδιαφερόμουν όλο και περισσότερο για ηχογράφηση στο πεδίο. Συχνά ήθελα να ηχογραφήσω έναν φυσικό ήχο που θα ενίσχυε και θα βάθυνε ένα τραγούδι. Και έτσι συνειδητοποίησα το ηχοτοπίο και ανακάλυψα ότι όταν έγραφα ήχους, άκουγα σε πολύ πιο συνειδητό επίπεδο».
«Ήταν τόσο συναρπαστικό να ακούς με πρόθεση και όχι απλώς να βρίσκεσαι παθητικά στον κόσμο του ήχου. Και έτσι συνειδητοποίησα την “εμβυθιστική ακρόαση”» περιγράφει.
Μετά από επισκέψεις στα Ζαγόρια τη δεκαετία του ‘80, ο κ. Ανίρ αγόρασε με την σύζυγό του Φράνσις, ένα μικρό αγροτόσπιτο στην άκρη του Μικρού Πάπιγκου και άρχισε τις εξορμήσεις στη φύση, εξερευνώντας τους ήχους ενός «υπέροχα απομακρυσμένου χώρου, στην άκρη του κόσμου, που ήταν γεμάτος φυσικούς και ανθρωπογενείς ήχους».
Η εργασία με κωφά παιδιά και η αντίληψη του ήχου
Το ενδιαφέρον του γενικότερα για τον ήχο, την ακοή και την ακρόαση από μικρή ηλικία, τον οδήγησε αρχικά στη διδασκαλία θεάτρου και αγγλικής γλώσσα, στη συνέχεια ειδικεύτηκε ως δάσκαλος κωφών και αργότερα έγινε εκπαιδευτικός ακουολόγος.
«Ήταν τεράστιο προνόμιο να δουλέψω με κωφά παιδιά και έμαθα τόσα πολλά από αυτά όσον αφορά τις εμπειρίες τους στους κόσμους του ήχου και της σιωπής. Οι εμπειρίες τους μαζί με τη δική μου μεταβαλλόμενη ακοή, με έχουν κάνει να εκτιμώ ιδιαίτερα όλα αυτά που συνήθιζα να ακούω και να εκτιμώ πλήρως αυτά που μπορώ ακόμα να ακούω».
Όπως εξηγεί, έχει απώλεια ακοής, που σχετίζεται με την ηλικία (πρεσβυακουσία). Συνήθως αυτό επηρεάζει περισσότερο τους ήχους υψηλής συχνότητας (πρίμα). Στην προφορική γλώσσα, αυτοί οι υψηλοί ήχοι μας βοηθούν να διακρίνουμε αυτό που λέγεται και εμποδίζουν τις λέξεις να ακούγονται πνιχτές ή δυσδιάκριτες.
«Η πρεσβυακουσία είναι μια προοδευτική πάθηση, έτσι οι υψηλές συχνότητές μου σταδιακά γίνονται πιο δύσκολο να εντοπιστούν. Για παράδειγμα, τα τζιτζίκια και οι ακρίδες, μου ακούγονται όλο και πιο ήσυχα όσο περνούν τα χρόνια».
Σύμφωνα με τον κ. Ανίρ, τα βοηθήματα ακοής βοηθούν σε κάποιο βαθμό καθώς είναι προγραμματισμένα να κάνουν τους ήχους υψηλής συχνότητας που «εξαφανίζονται», λίγο πιο δυνατούς. Επιπλέον, οι ηχογραφήσεις του με υψηλής ποιότητας, εξειδικευμένα μικρόφωνα και ακουστικά, του δίνουν τη δυνατότητα να μπορεί να ακούει πολύ περισσότερα όταν ηχογραφεί, παρά σε καθημερινές καταστάσεις ακρόασης.
Ο ήχος της βροχής στα φύλλα
Τι είναι αυτό που κάνει σημαντικό όμως το ηχητικό περιβάλλον που αναδεικνύει μέσα από την δουλειά του ο κ. Ανίρ, ο οποίος «εγκλωβίζει» τους φυσικούς ήχους και τους κάνει «ορατούς»; Λέει ότι υπάρχουν πολύ λίγα μέρη που μπορούμε να πάμε στον κόσμο, όπου είμαστε απαλλαγμένοι από ανθρωποφωνία.
«Κινδυνεύουμε να χάσουμε την ικανότητά μας να εκτιμούμε τις λεπτότητες της ακρόασης, κινδυνεύουμε να χάσουμε τις γνώσεις μας για τους ήσυχους αλλά εξαιρετικά πλούσιους μουσικούς ήχους της φύσης. Ο γυρίνος μετατρέπεται σε βάτραχο, οι ήχοι ενός φύλλου που πέφτει, οι ακουστικές λεπτές αποχρώσεις ενός ρέματος που στάζει. Κινδυνεύουμε να χάσουμε τη συναισθηματική και αρχέγονη σύνδεσή μας με τους φυσικούς ήχους» σημειώνει.
Για τον «συλλέκτη» ήχων, εάν μπορούμε να βρούμε ευχαρίστηση, απελευθέρωση, ευεξία και ψυχική υγεία στους ήχους που απειλούνται με εξαφάνιση και αρχίσουμε να συνειδητοποιούμε ότι πρέπει να τοποθετήσουμε τα ηχοτοπία μας στο πλαίσιο των φυσικών ηχοτοπίων, τότε υπάρχει μια ευκαιρία να εξισορροπηθούν ξανά τα ηχητικά μας οικοσυστήματα.
Βιβλιοθήκη ήχων του Πάπιγκου
Ως κάτοικος για τουλάχιστον τρεις μήνες ετησίως στο Πάπιγκο, ο κ. Ανίρ τα τελευταία 25 χρόνια καταγράφει τη ζωή του χωριού γύρω από το Πάπιγκο με τις φωνές, τους ήχους της δουλειάς, των οικοσυστημάτων, της μουσικής και του φυσικού κόσμου.
Το καλοκαίρι του 2022 συνάντησε την παραγωγό Clara Nissen του BBC να κάνει διακοπές στο Πάπιγκο και αποφάσισαν να συνεργαστούν σε μια παραγωγή με τίτλο «Οι τελευταίοι βοσκοί στο Πάπιγκο», η οποία είναι ακόμα στο στάδιο του σχεδιασμού.
Στην Αγγλία συνεργάζεται με την φιλανθρωπική οργάνωση The Somerset Eel Recovery Program, προκειμένου να χρησιμοποιήσει υποβρύχια μικρόφωνα για να καταγράψει πού είναι πιο ενεργά τα χέλια και πού δεν μπορούν πλέον να φτάσουν στους προορισμούς τους λόγω των ανθρωπογενών φραγμών.
Τέλος, με τον φωτογράφο Adam Clutterbuck συνεργάζονται για το έργο «Nether Wood» που συνδυάζει ήχο και εικόνα.
Σημειώνεται ότι ήχοι και συνθέσεις του έχουν παρουσιαστεί στο ραδιόφωνο του BBC, σε ανεξάρτητους ραδιοφωνικούς σταθμούς και σε ηχητικές εγκαταστάσεις στα Ιωάννινα, το Νιούκαστλ και το Λονδίνο. Έχουν χρησιμοποιηθεί και σε θεατρικές και εικαστικές παραστάσεις όπως οι ΡΙΖΕΣ (ROOTS) στο Φεστιβάλ Αθηνών- Επιδαύρου (2018).