Οι κάτοικοι είχαν κινηθεί με αγωγές εναντίον της Κυπριακής Δημοκρατίας, αλλά και εναντίον έξι ακόμα φυσικών και νομικών προσώπων, αφού το δικαστήριο έκρινε ότι για τις διάφορες μορφές καρκίνου που ανέπτυξαν οι ίδιοι οι ενάγοντες, αλλά και οικεία τους πρόσωπα, κάποια εκ των οποίων δυστυχώς έχουν αποβιώσει, ευθύνεται το διχλωρομεθάνιο R-40 που εξέπεμπε το εργοστάσιο. Ανάμεσα στα πρόσωπα που απεβίωσαν ήταν και ένα παιδάκι ηλικίας 3 ετών.
Την απόφαση εξέδωσε ο δικαστής του Επαρχιακού Δικαστηρίου Λευκωσίας, Αλέξανδρος Παναγιώτου, και αποτελεί «καταπέλτη» κυρίως για την Κυπριακή Δημοκρατία και συγκεκριμένα για το Τμήμα Επιθεώρησης Εργασίας και την Πολεοδομία. Επίσης, η απόφαση χαρακτηρίζεται ως «σταθμός για τα εγχώρια δικαστικά χρονικά, αφού δεν υπάρχει προηγούμενο», ενώ ενδεχομένως να αποτελεί και παγκόσμια πρωτοτυπία υπό την έννοια, σύμφωνα με νομικούς κύκλους, ότι «είναι η πρώτη φορά που εκδικάζεται τέτοιας φύσης υπόθεση και κρίνεται δικαστικά ότι το διχλωρομεθάνιο συνδέεται με την ανάπτυξη καρκίνων».
Θάνατος ή βαριές ασθένειες
Στην προκειμένη περίπτωση ενάγοντες ήταν ο Θεοφάνης Χρυσάνθου και η σύζυγός του Κωνσταντίνα Μπάρκα, των οποίων το παιδί ασθένησε όταν ήταν περίπου 4 ετών. Όμως οι αγωγές στο σύνολό τους ήταν 21 και αφορούσαν σε πέραν των 50 ατόμων, τα οποία είτε απεβίωσαν είτε βρέθηκαν να παλεύουν με νόσους, όπως καρκίνο και λευχαιμία, οι οποίες θεωρείται ότι συνεκδικάστηκαν και έτσι η ετυμηγορία του δικαστηρίου τις καλύπτει όλες. Το ζήτημα του ύψους των αποζημιώσεων για τον κάθε ενάγοντα είναι κάτι που θα εξεταστεί ξεχωριστά από άλλα δικαστήρια, αφού ο κ. Αλέξανδρος Παναγιώτου είχε αρμοδιότητα να διαγνώσει μόνο το μέρος που αφορούσε τυχόν ευθύνες.
Εναγόμενοι ήταν το ίδιο το εργοστάσιο Astrasol, όπως και οι ιδιοκτήτες του Σωτήρης, Μαρούλα και Φοίβος Λιασής, καθώς επίσης ο Επίσημος Παραλήπτης ως εκκαθαριστής της περιουσίας της εταιρείας «Liasis Shoelasts Company Ltd», ο γενικός εισαγγελέας της Δημοκρατίας για το Τμήμα Επιθεώρησης Εργασίας και την Πολεοδομία και ο Δήμος Λατσιών.
Για το εργοστάσιο , ο δικαστής διέγνωσε ευθύνη μόνο για τον Φοίβο Λιασή και όχι και για τους γονείς του, κρίνοντας μέσα από τις μαρτυρίες ότι μόνο αυτός ως διευθυντής είχε τον έλεγχο της διαχείρισης και λάμβανε τις αποφάσεις. Ευθύνη διέγνωσε και για το ίδιο το εργοστάσιο, όπως και για το Τμήμα Επιθεώρησης Εργασίας και την Πολεοδομία, ενώ για τη «Liasis Shoelasts Company Ltd» και τον Δήμο Λατσιών απεφάνθη ότι δεν υπέχουν ευθύνης.
Το σκεπτικό της απόφασης
Το δικαστήριο υιοθέτησε ουσιαστικά ως δικά του ευρήματα τις μαρτυρίες που πρόσφεραν οι επιστήμονες Χρήστος Μακρής και Μιχάλης Βωνιάτης, οι οποίοι είχαν διεξάγει επιδημιολογική έρευνα και κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι το διχλωρομεθάνιο είναι δυνητικά καρκινογόνο και ότι ευθύνεται για τις ασθένειες που ανέπτυξαν οι κάτοικοι πέριξ του εργοστασίου. Συγκεκριμένα την έρευνα και την καταγραφή των ευρημάτων διενήργησε ο αναπληρωτής καθηγητής στο Διεθνές Ινστιτούτο Κύπρου για την Περιβαλλοντική και Δημόσια Υγεία που υπάγεται στη Σχολή Επιστημών Υγείας του Τεχνολογικού Πανεπιστημίου Κύπρου (ΤΕΠΑΚ), Κωνσταντίνος Μακρής, ενώ ο ειδικός υγειονολόγος- επιδημιολόγος, Μιχάλης Βωνιάτης, ασχολήθηκε με τη μελέτη της έρευνας και την επιδημιολογική ανάλυση. Είναι αξιοσημείωτο ότι η μελέτη τους αυτή εξετάστηκε πρόσφατα από δύο εγνωσμένου κύρους ακαδημαϊκούς οι οποίοι έκριναν τη μεθοδολογία που χρησιμοποιήθηκε ως απόλυτα ορθή και επιστημονικά τεκμηριωμένη και ως εκ τούτου την ενέκριναν για δημοσίευση στο επιστημονικό περιοδικό του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Υγείας.
«Κρίνω ότι οι δύο πιο πάνω εμπειρογνώμονες βοήθησαν το δικαστήριο με την επιστημονικά εμπεριστατωμένη μαρτυρία τους να αντιληφθεί πλήρως τις αιτίες των αυξημένων κρουσμάτων καρκίνου στην περιοχή του εργοστασίου. Αποδέχομαι εξ ολοκλήρου τη μαρτυρία και τα ευρήματά τους όπως αυτά προκύπτουν από τις μελέτες τους, τα οποία και αναγάγω σε δικά μου ευρήματα. Ειδικότερα γίνεται αποδεκτό το γενικό και σημαντικό συμπέρασμα των εν λόγω μαρτύρων πως όλα τα αυξημένα κρούσματα καρκίνου που καταγράφηκαν πέριξ του εργοστασίου, όπως και εκείνα που συνέβησαν στους εργαζόμενους στο εργοστάσιο, συνδέονται επιδημιολογικά με τις εκπομπές ή την έκθεση σε διχλωρομεθάνιο που εξέπεμπε για τουλάχιστον 16 χρόνια (1994-2009) το εργοστάσιο», ήταν τα λόγια που χρησιμοποίησε το δικαστήριο στα καταληκτικά του συμπεράσματα.
“Σοβαρή υπέρβαση ορίων χλωρομεθανίου”
Το δικαστήριο απεφάνθη ότι παρόλο που από τις μετρήσεις στο φουγάρο του εργοστασίου διαφαινόταν σοβαρή υπέρβαση των ορίων του διχλωρομεθανίου, εντούτοις δεν ελήφθη οποιοδήποτε μέτρο ώστε να τερματιστεί η παρανομία και κυρίως να προστατευθεί η υγεία των κατοίκων. «Το εργοστάσιο δεν ήταν νόμιμα λειτουργούσα βιομηχανία, αφού δεν είχε εξασφαλίσει άδεια από την πολεοδομική αρχή για αλλαγή χρήσης από εργοστάσιο υποδημάτων σε εργοστάσιο μαζικής παραγωγής σολών. Είναι η θέση των εναγόντων, την οποία και υιοθετώ, ότι οι άδειες που παραχωρούνταν συνέβαλαν στη διατήρηση και παγίωση της συνέχισης της παράνομης λειτουργίας του εργοστασίου εντός της μεικτής οικιστικής – βιοτεχνικής ζώνης και ειδικότερα πλησίον κατοικιών. Μιας παράνομης λειτουργίας που δημιούργησε σημαντικά προβλήματα στην υγεία και ευημερία των εναγόντων», τονίζεται στην απόφαση.
Τους ενάγοντες στην υπόθεση εκπροσώπησαν οι Λουκής Λουκαΐδης και Λουκία Πατσαλίδου, ενώ το εργοστάσιο και τους ιδιοκτήτες του εκπροσώπησε ο Μιχαήλ Μιχαήλ, την Κυπριακή Δημοκρατία οι Ανδρέας Χριστοφόρου και Βασιλική Χριστοφόρου και τον Δήμο Λατσιών ο Απόστολος Ντορζής.
Στην απόφαση του, το δικαστήριο αναφέρει ότι από το 1976 μέχρι το 2009, η συστηματική εκπομπή του τοξικού αερίου “Διχλωρομεθάνιο R40”, που είναι δυνητικά καρκινογόνο, δημιούργησε σύμπλεγμα καρκίνου στην περιοχή, στο οποίο αποδίδονται τα κρούσματα καρκίνου που εμφανίστηκαν σε δεκατέσσερις από τις αγωγές κατοίκων.
Ο εκ των δικηγόρων των κατοίκων Λουκής Λουκαΐδης, δήλωσε ότι είναι η πρώτη φορά παγκοσμίως, κατά την οποία δικαστήριο αποφαίνεται ότι το τοξικό αέριο διχλωρομεθάνιο είναι καρκινογόνο και προκαλεί θανάτους, προσθέτοντας ότι η απόφαση έχει τεράστια σημασία.
Ο πρόεδρος των Οικολόγων Γιώργος Περδίκης δήλωσε ότι η απόφαση έχει παγκόσμια σημασία. Ανέφερε επίσης ότι τιμά την κυπριακή δικαιοσύνη και την επιστημονική κοινότητα, η οποία κατάφερε να συνδέσει το τοξικό αέριο με την πρόκληση καρκίνου.
Επηρεαζόμενοι κάτοικοι αν και εξέφρασαν ικανοποίηση για την απόφαση του δικαστηρίου, επισήμαναν ότι ούτε οι νεκροί από τον καρκίνο έρχονται πίσω, ούτε απαλύνεται ο πόνος των πασχόντων.
Επίσης, είπαν ότι εξακολουθούν να παρουσιάζονται νέα κρούσματα στην περιοχή, αν και το εργοστάσιο έκλεισε από το 2009.
Τι καταγράφουν τα αποτελέσματα
-Σημαντικά αυξημένα κρούσματα καρκίνου του εγκεφάλου και κεντρικού νευρικού συστήματος με βεβαιότητα 99,9% σε σύγκριση με τις υπόλοιπες υπό εξέταση περιοχές. Το ίδιο επιβεβαιώνει και η στατιστική στάθμιση των κρουσμάτων κατά ηλικία. Το εν λόγω εύρημα, χαρακτηρίζεται στην έκθεση ως πολύ σημαντικό επειδή συμφωνεί με άλλες μελέτες που καταδεικνύουν επιδημιολογική σύνδεση του σπανίου αυτού καρκίνου με έκθεση στο διχλωρομεθάνιο.
-Παρόλη την αυξημένη επίπτωση καρκίνου του παγκρέατος στην περιοχή του εργοστασίου, η ανάλυση έδειξε ότι αυτή δεν ήταν στατιστικά σημαντική. Η γεωγραφική κατανομή όμως, δείχνει μεγάλη εγγύτητα με το εργοστάσιο της Astrasol. Επίσης, διαπιστώθηκε αυξημένη επίπτωση κρουσμάτων καρκίνου του εγκεφάλου και καρκίνου του παγκρέατος με τα κρούσματα καρκίνου του εγκεφάλου να είναι και στατιστικά σημαντικά αυξημένα ενώ του καρκίνου του παγκρέατος να είναι συγκριτικά αυξημένα στην περιοχή Astrasol.
–Η χαρτογράφηση όλων των ειδών καρκίνου στην περιοχή κατέδειξε ότι πλείστοι από αυτούς ήτοι το 70%, βρίσκονταν γεωγραφικά σε μεγάλη εγγύτητα με το εργοστάσιο Astrasol και πολύ λιγότεροι προς την περίμετρο των 500 μέτρων.
-Σημαντικό εύρημα ήταν ότι έξι κρούσματα, ήτοι 15%, ήταν εργαζόμενοι στο εργοστάσιο Astrasol. Πρόκειται για δύο περιστατικά λευχαιμίας, ένα περιστατικό λεμφώματος, ένα περιστατικό καρκίνου του εγκεφάλου, ένα περιστατικό καρκίνου του παγκρέατος και ένα περιστατικό καρκίνου του πνεύμονα. Τα ευρήματα αυτά συμφωνούν με ευρήματα παρόμοιων μελετών, για επαγγελματική έκθεση στο διχλωρομεθάνιο.
-Στη χαρτογράφηση των περιστατικών καρκίνου του μαστού φάνηκε πως 10 από τα 16, ήτοι, 62,5% βρίσκονται σε απόσταση λιγότερη των 100 μέτρων από το εργοστάσιο. Επιπλέον, η χαρτογράφηση έδειξε σημαντική εγγύτητα των κρουσμάτων λευχαιμίας στην υπό εξέταση περιοχή.
–Από τα 12 συνολικά κρούσματα καρκίνου του εγκεφάλου και κεντρικού νευρικού συστήματος που καταγράφηκαν σε όλες τις περιοχές των Λατσιών κατά την υπό εξέταση περίοδο, τα 10 κρούσματα καταγράφηκαν στην περιοχή του εργοστασίου Astrasol.
-Τα στοιχεία αυτά, καταδεικνύουν ότι τα κρούσματα καρκίνου στην υπό κρίση περιοχή συνδέονται με την έκθεση στο διχλωρομεθάνιο.
«Ουσιαστικά με την έκδοση του Πιστοποιητικού Διεργασίας και στη συνέχεια της ‘Αδειας Εκπομπής για Αέρια Απόβλητα, ο υπουργός Εργασίας όχι μόνο επιβράβευσε τις προϋπάρχουσες παρανομίες της Astrasol αλλά επιπλέον εξουσιοδότησε την εταιρεία αυτή να συνεχίσει να παρανομεί, αφού ο Υπουργός όφειλε να γνωρίζει ότι η Astrasol δεν είχε πολεοδομική άδεια για κατασκευή σολών και ότι δεν ήταν σε θέση να εξασφαλίσει στο μέλλον τέτοια άδεια σε οικιστική περιοχή», τονίζεται στην δικαστική στο μέρος που αφορά στην ευθύνη της Κυπριακής Δημοκρατίας.
Παραθέτοντας μια προς μια τις εγκληματικές παραλείψεις των αρμόδιων κρατικών Αρχών, το Δικαστήριο υπέδειξε ότι αυτές «επέτρεψαν στην Astrasol να συνεχίσει να παρανομεί εις βάρος της υγείας και της απόλαυσης της περιουσίας των εναγόντων».
Οι παραβάσεις που διαπιστώθηκαν στην Κυβέρνηση
• Χορήγησε Πιστοποιητικό Διεργασίας και ‘Αδεια Εκπομπής Αερίων Αποβλήτων στην Astrasol χωρίς να έχει εξασφαλιστεί πολεοδομική άδεια για παραγωγή σολών υποδημάτων στα υποστατικά που η Astrasol λειτουργούσε ως εργοστάσιο. Αυτό, γνωρίζοντας ότι τέτοια άδεια δεν μπορούσε να παραχωρηθεί στα συγκεκριμένα υποστατικά που βρισκόταν σε μικτή βιοτεχνική – οικιστική περιοχή. Γνωρίζοντας επίσης ότι το διχλωρομεθάνιο που χρησιμοποιούσε η Astrasol και εξέπεμπε από το φουγάρο του εργοστασίου της ήταν τοξικό υλικό δυνητικά καρκινογόνο και ενείχε κινδύνους για την υγεία των κατοίκων της περιοχής.
• Μετά την χορήγηση του Πιστοποιητικού Εγγραφής Διεργασίας, δεν προέβη σε κανέναν έλεγχο κατά πόσον η Astrasol τηρούσε τα όρια εκπομπής που είχαν καθοριστεί στο πιο πάνω πιστοποιητικό.
• Μετά την έκδοση της ‘Αδειας Εκπομπής Αερίων Αποβλήτων και μετά τις καταγγελίες των κατοίκων της περιοχής, παρότι διαπιστώθηκε η συνεχής και μεγάλη υπέρβαση του ορίου εκπομπής διχλωρομεθανίου από το φουγάρο του εργοστασίου, παρέλειψε να ανακαλέσει την εν λόγω άδεια.
• Δεν λήφθηκε από το Τμήμα Πολεοδομίας κανένα δικαστικό μέτρο εναντίον της Astrasol για την παράνομη μαζική κατασκευή σολών υποδημάτων χωρίς να εξασφαλιστεί πολεοδομική άδεια για αυτό τον σκοπό.
Πρωτοφανή χαρακτήρισε την απόφαση για τα δεδομένα της Κύπρου ο Κωνσταντίνος Μακρής, καθηγητής στο Διεθνές Ινστιτούτο Κύπρου για την Περιβαλλοντική και Δημόσια Υγεία του ΤΕΠΑΚ, ένας εκ των εμπειρογνωμόνων που ετοίμασαν τη σχετική μελέτη. Για πρώτη φορά, λέει, με απόφαση δικαστηρίου συνδέεται η χρήση χημικών με καρκινογενέσεις στην Κύπρο, σημειώνοντας ότι δεν εκδικάστηκε παρόμοια υπόθεση με αίτημα των επηρεαζόμενων κατοίκων. Ο κ. Μακρής ανέφερε ότι ανοίγει ο δρόμος για εντατικότερους ελέγχους και καλύτερη αξιολόγηση των συνθηκών λειτουργίας διαφόρων ιδιωτικών επιχειρήσεων, ιδιαίτερα αυτών που γειτνιάζουν με οικισμούς σε μικτές οικιστικές ζώνες.
Αριθμός Πιστοποίησης Μ.Η.Τ.232163