Ένα παράδοξο φαινόμενο αναδεικνύει σήμερα η Handelsblatt όσον αφορά στην κατάσταση του προϋπολογισμού του κράτους στη Γερμανία.
Αυτό δεν είναι άλλο ότι από μια μεριά η ομοσπονδιακή κυβέρνηση στη Γερμανία συζητά εδώ και μήνες πώς μπορεί να καλύψει τα κενά του προϋπολογισμού της (12 δισ. ευρώ) και τα ομόσπονδα κρατίδια έχουν τόσο μεγάλη οικονομική στενότητα και από την άλλη μεριά η ομοσπονδιακή κυβέρνηση και οι κυβερνήσεις των κρατιδίων διαθέτουν ένα τεράστιο ποσό αδιάθετων κονδυλίων ύψους 76 δισεκατομμύρια ευρώ.
Μ΄άλλα λόγια, το γερμανικό κράτος διαθέτει “κουμπαρά” με 7πλάσιο ποσό από εκείνο που του λείπει για να κλείσει τις “τρύπες” του προϋπολογισμού του, αλλά δεν μπορεί να το χρησιμοποιήσει λόγω νομικών περιορισμών.
Σύμφωνα με μια νέα λίστα του ομοσπονδιακού υπουργείου Οικονομικών, η οποία είναι στη διάθεση της Handelsblatt, τα ομοσπονδιακά υπουργεία έχουν μεταφέρει πάνω από 29 δισεκατομμύρια ευρώ σε εναπομείνασες δαπάνες στο 2024.
Σύμφωνα με έρευνα που διεξήγαγε η Handelsblatt μεταξύ των 16 τοπικών νυπουργείων Οικονομικών, περίπου 47 δισεκατομμύρια ευρώ παρέμειναν στα ομόσπονδα κρατίδια.
Οι υπολειμματικές δαπάνες προκύπτουν, για παράδειγμα, όταν τα κατασκευαστικά έργα καθυστερούν και τα κεφάλαια δεν ζητούνται εγκαίρως. Αλλά και όταν τα έργα δεν μπορούν να υλοποιηθούν λόγω διοικητικών εμπλοκών. Για παράδειγμα, συχνά περισσεύουν χρήματα για δρόμους, γέφυρες ή σιδηροδρόμους επειδή δεν έχουν ακόμη ολοκληρωθεί οι διαδικασίες έγκρισης.
Ο οικονομολόγος του Ντίσελντορφ Γενς Ζίντεκουμ (Jens Südekum) ζητά διοικητική μεταρρύθμιση και απλούστερες κατευθυντήριες γραμμές για τις δημόσιες συμβάσεις. Ο γενικός γραμματέας του CDU, Κάρστεν Λίνενμαν (Carsten Linnemann) βλέπει επίσης την ανάγκη για δράση. «Χρειαζόμαστε κρατική μεταρρύθμιση – αυτό γίνεται όλο και πιο προφανές», δήλωσε ο Linnemann στην Handelsblatt.
Πρόβλημα στα υπουργεία Μεταφορών και Κατασκευών ιδιαίτερα μεγάλο
Τα τελευταία χρόνια, το ποσό των αδιάθετων κονδυλίων συνεχίζει να αυξάνεται, παρόλο που οι εποχές των υψηλών πλεονασμάτων του προϋπολογισμού έχουν περάσει προ πολλού.
Τα αδιάθετα κονδύλια της ομοσπονδιακής κυβέρνησης έχουν σχεδόν τριπλασιαστεί από το 2016. Εκείνη την εποχή, ανέρχονταν σε λίγο κάτω από 10 δισεκατομμύρια ευρώ. Τα αποθεματικά δαπανών των ομοσπονδιακών κρατιδίων έχουν επίσης αυξηθεί.
«Το ύψος των δαπανών που περισσεύουν από τη συγκεκριμένη πηγή είναι ανησυχητικό», λέει ο πολιτικός του CDU -CSU για τον προϋπολογισμό, Κρίστιαν Χάαζε (Christian Haase), ο οποίος ζήτησε τα στοιχεία από το Ομοσπονδιακό Υπουργείο Οικονομικών.
Ο λόγος για αυτό είναι συχνά η έλλειψη προσωπικού. Ειδικότερα οι υπηρεσίες δόμησης θεωρούνται υποστελεχωμένες. Οι πολιτικοί μάλιστα συχνά σχεδιάζουν έργα προκειμένου να πανηγυρίσουν γι’ αυτά, παρόλο που γνωρίζουν ότι τα έργα έχουν ελάχιστες πιθανότητες να υλοποιηθούν, καταγγέλλει ένας πολιτικός του προϋπολογισμού στην ομοσπονδιακή βουλή (Bundesbank). «Το υψηλό ποσό των εναπομείναντων δαπανών είναι επομένως και μια έκφραση της συνεχιζόμενης βιτρίνας».
Τα στοιχεία τροφοδοτούν επίσης τη συζήτηση για το φρένο του χρέους. Οι υπέρμαχοι υποστηρίζουν τακτικά το επιχείρημα γιατί η ομοσπονδιακή κυβέρνηση και οι κυβερνήσεις των κρατιδίων θα πρέπει να αναλάβουν ακόμη περισσότερο χρέος, όταν είναι ήδη ανίκανες να δαπανήσουν τα χρήματα που έχουν προϋπολογίσει. Οι αντίπαλοι απαντούν πως κράτος χρειάζεται περισσότερα χρήματα για να ενισχύσει τη διοίκησή του και να παράσχει μεγαλύτερη ασφάλεια σχεδιασμού, τότε τα κεφάλαια θα εκρεύσουν.
«Είναι ντροπιαστικό το γεγονός ότι ο τρικομματικός συνασπισμός συζητά συνεχώς για το φρένο του χρέους, ενώ αφήνουν δισεκατομμύρια πεταμένα», λέει ο γενικός γραμματέας του CDU Linnemann.
Το 2023, το Ομοσπονδιακό Υπουργείο Μεταφορών υπό τον Φόλκερ Βίσινγκ (Volker Wissing – FDP) ήταν και πάλι το πρώτο σε αναξιοποίητα κονδύλια με 7,9 δισεκατομμύρια ευρώ, ακολουθούμενο από το Υπουργείο Κατασκευών υπό την Κλάρα Γκέιβιτς (Klara Geywitz – SPD) με 3,2 δισεκατομμύρια ευρώ, το Υπουργείο Εσωτερικών υπό την Νάνσυ Φέσερ (Nancy Faeser – SPD) με 2,7 δισεκατομμύρια ευρώ και το Υπουργείο Εργασίας υπό τον Χουμπέρτους Χάιλ (Hubertus Heil -SPD) με 2,3 δισεκατομμύρια ευρώ.
Την πρωτιά μεταξύ των ομόσπονδων κρατιδίων κατέχει η Βαυαρία με 14,1 δισ. ευρώ, ακολουθούμενη από τη Βάδη-Βυρτεμβέργη με 9,5 δισ. ευρώ και το Αμβούργο με 3,9 δισ. ευρώ. Στα ομόσπονδα κρατίδια, οι μεγαλύτερες ελλείψεις δαπανών εντοπίστηκαν στους τομείς των μεταφορών, των κοινωνικών υποθέσεων και της επιστήμης.
Για παράδειγμα, το κρατικό υπουργείο Επιστημών και Τεχνών της Βαυαρίας είχε πλεόνασμα 2,8 δισεκατομμυρίων. Στην έρευνα, μερικά ομόσπονδα κρατίδια δήλωσαν ακόμη τα υπόλοιπα ποσά για το 2022, επειδή δεν υπήρχαν πιο πρόσφατα στοιχεία. Ωστόσο, τα ποσά δεν διαφέρουν σημαντικά από έτος σε έτος.
Οι τρύπες του προϋπολογισμού δεν μπορούν να καλυφθούν με περισσεύματα δαπανών
Τα καλά νέα είναι ότι τα χρήματα που περισσεύουν από την ομοσπονδιακή και την πολιτειακή κυβέρνηση δεν λήγουν και μπορούν να μεταφερθούν στο επόμενο οικονομικό έτος.
Αυτό εγγυάται την ευελιξία των κυβερνήσεων και αποτρέπει τον «πυρετό του Δεκεμβρίου», κατά τον οποίο κάθε σεντ ξοδεύεται σαν τρελό στο τέλος του έτους, ώστε να μη μείνουν χρήματα αδιάθετα.
Τα κακά νέα για τους πολιτικούς είναι ότι η πλειονότητα των κονδυλίων προορίζεται για προγραμματισμένα έργα και επομένως δεν μπορεί να ανακατανεμηθεί.
Και πρέπει να χρηματοδοτούνται τακτικά από τα φορολογικά έσοδα ή το χρέος. Επομένως, δεν είναι κατάλληλα για την κάλυψη οξυμένων δημοσιονομικών κενών. Αυτό εξηγεί επίσης γιατί η κυβέρνηση συνασπισμού δυσκολεύτηκε τόσο πολύ να καλύψει το δημοσιονομικό κενό των 17 δισεκατομμυρίων ευρώ, παρά το υψηλό επίπεδο εναπομείνασας δαπάνης.
Ωστόσο, οι πολιτικοί θα μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν τις εναπομείνασες δαπάνες για εξοικονόμηση πόρων σε άλλα σημεία του προϋπολογισμού. Εάν, για παράδειγμα, περισσεύουν κονδύλια για τις μεταφορές, μια κυβέρνηση μπορεί να μειώσει το κονδύλι του προϋπολογισμού το επόμενο έτος. Αλλά οι πολιτικοί αποφεύγουν αυτό το ενδεχόμενο. Δεν θέλουν να επικριθούν επειδή κάνουν εξοικονόμηση πόρων από τις επενδύσεις και μόνο. Όταν η γερμανική κυβέρνηση μείωσε πέρυσι, για παράδειγμα, τη χρηματοδότηση για την ψηφιοποίηση, επειδή είχαν περισσέψει τόσα χρήματα από το προηγούμενο έτος, ξέσπασε θύελλα αγανάκτησης στο κοινό.
Ο πολιτικός του προϋπολογισμού της Ένωσης CDU-CSU, Χάασε ζητά ωστόσο να μειωθεί το υψηλό επίπεδο των δαπανών που περισσεύουν. «Ιδιαίτερα στην τρέχουσα κατάσταση του προϋπολογισμού, οι εναπομείνασες δαπάνες θα πρέπει να χρησιμοποιηθούν ως ευκαιρία για να εξεταστεί κάθε στοιχείο του προϋπολογισμού για να διαπιστωθεί εάν εξακολουθεί να δικαιολογείται και να είναι αναγκαίο».
«Η τρικομματική κυβέρνηση εικάζει ότι τα προϋπολογισθέντα κονδύλια δεν θα εκρεύσουν κανονικά»
Ωστόσο, η ομοσπονδιακή κυβέρνηση επωφελείται από το υψηλό επίπεδο των περισσευούμενων δαπανών αυτή τη στιγμή.
Ο συνασπισμός έχει επίσης επιλύσει τη διαμάχη του για τον προϋπολογισμό αφήνοντας ένα κενό 12 δισεκατομμυρίων ευρώ στον προϋπολογισμό του 2025 με την προσδοκία ότι πολλά δισεκατομμύρια δεν θα ξαναχρησιμοποιηθούν στο τέλος του έτους.
«Με τη συμφωνία τους για τον προϋπολογισμό, τα φανάρια κερδοσκοπούν ως ένα βαθμό ότι τα προγραμματισμένα κονδύλια δεν θα εκρεύσουν σωστά», λέει ο οικονομολόγος,Ζίντεκουμ (Südekum). «Αλλά δεν έχει νόημα να καταρτίζονται πρώτα προγράμματα χρηματοδότησης και μετά να ελπίζουμε ότι θα λειτουργήσουν όσο το δυνατόν πιο αργά στην πράξη».
Το υψηλό επίπεδο των εκκρεμών δαπανών έχει γίνει σύμβολο του γεγονότος ότι το κράτος αδυνατεί να υλοποιήσει τα σχέδιά του λόγω της γραφειοκρατίας και των διοικητικών εμπλοκών. Ακόμη και η πρώην καγκελάριος Άνγκελα Μέρκελ (CDU) ήθελε να ξεκαθαρίσει αυτή την επενδυτική καθυστέρηση και δημιούργησε μια κυβερνητική επιτροπή ειδικά για το σκοπό αυτό. Ορισμένες προτάσεις από την έκθεση της «Επιτροπής Fratzscher» που παρουσιάστηκε το 2016 εφαρμόστηκαν επίσης, αλλά δεν μπόρεσαν να λύσουν το διαρθρωτικό πρόβλημα.
Ο γενικός γραμματέας του CDU Linnemann ανακοινώνει μια δεύτερη προσπάθεια. «Αυτή τη στιγμή επεξεργαζόμαστε συγκεκριμένες προτάσεις και θα είμαστε έτοιμοι όταν επιστρέψουμε στην κυβέρνηση», λέει. Αυτό αφορά και τη σχέση μεταξύ της ομοσπονδιακής κυβέρνησης και των κυβερνήσεων των κρατιδίων. «Το κράτος πρέπει να λειτουργήσει και πάλι και πρέπει να ξεκινήσουμε από τον εαυτό μας».
Ο Südekum συνιστά την απλούστευση των κρατικών απαιτήσεων: «Πολλά προγράμματα χρηματοδότησης είναι πολύ περίπλοκα και γραφειοκρατικά. Οι διαδικασίες υποβολής αιτήσεων είναι περίπλοκες, όπως και οι τυπικές απαιτήσεις για την έγκριση».
Ειδικά πολλά προγράμματα της ΕΕ είναι υπερφορτωμένα με απαιτήσεις επαλήθευσης και υποχρεώσεις προσκόμισης αποδεικτικών στοιχείων. Σε πολλές περιπτώσεις, η συγχρηματοδότηση προστίθεται επιπλέον σε αυτά. Ειδικά οι μικροί δήμοι δεν έχουν το προσωπικό για να παρακολουθούν όλα τα χρηματοδοτικά προγράμματα. «Ως αποτέλεσμα, δεν υποβάλλουν καν αίτηση και τα κονδύλια δεν υλοποιούνται», λέει ο Südekum.
Ο πρώην οικονομολόγος των συνδικάτων Γκούσταβ Χορν βιώνει επίσης αυτό το φαινόμενο. Μετά τη συνταξιοδότησή του, ο Χορν ασχολείται με την τοπική πολιτική για το SPD στο Μπαντ Μπέλτσιχ (Bad Belzig) κοντά στο Βερολίνο. Μία από τις πρώτες του προτάσεις: Η πόλη θα πρέπει να ορίσει έναν ειδικό εκπρόσωπο για τις δημοτικές επιδοτήσεις, ώστε να επωφεληθεί περισσότερο από αυτές. Με άλλα λόγια, τα προγράμματα είναι τόσο περίπλοκα που οι τοπικές αρχές χρειάζονται επιπλέον προσωπικό για να έχουν πρόσβαση στα κονδύλια.
Οι οικονομολόγοι ζητούν να αντιμετωπιστεί η ρίζα του προβλήματος και προτρέπουν για διοικητικές μεταρρυθμίσεις. «Η απλούστερη λύση είναι ο εξορθολογισμός των κατευθυντήριων γραμμών κατανομής και η παροχή στους αποδέκτες κάποιας εμπιστοσύνης ότι τα χρήματα διαχειρίζονται σωστά», λέει ο Südekum. «Ωστόσο, πρέπει επίσης να είστε έτοιμοι να αποδεχτείτε ένα υψηλότερο ποσοστό σφάλματος. Ούτε αυτό είναι τόσο εύκολο».
Παρ’ όλα αυτά, το κύμα του τόξου των αχρησιμοποίητων χρημάτων δεν γίνεται μεγαλύτερο, τουλάχιστον σε ομοσπονδιακό επίπεδο. Το 2023 υπήρξε μείωση κατά δύο δισεκατομμύρια ευρώ σε σχέση με το προηγούμενο έτος. Σε περιόδους στενότητας των οικονομικών, κάποιες δαπάνες που δεν πραγματοποιήθηκαν όλα αυτά τα χρόνια, προφανώς μπαίνουν στο στόχαστρο