Αντίστροφη μέτρηση τρέχει από σήμερα (27.08.24) για τις τοπικές εκλογές στα ανατολικογερμανικά κρατίδια της Σαξονίας και της Θουριγγίας της Κυριακής 1ης Σεπτεμβρίου, στα οποία όλες οι έως τώρα δημοσκοπήσεις δείχνουν σαφή πρωτιά του ακροδεξιού κόμματος της «Εναλλακτικής για τη Γερμανία» (Αlternative fuer Deutschland – AfD).
Ευρύτατοι οικονομικοί κύκλοι στη Γερμανία έχουν εκφράσει τις ανησυχίες για αυτό αυτό το σχεδόν βέβαιο ενδεχόμενο σε σχέση με τις συνέπειες τις οποίες θα έχει -μεταξύ άλλων – και στην παραπέρα ανάπτυξη ιδίως των ξένων επενδύσεων, στις οποίες μάλιστα έχει καλές «επιδόσεις» η ανατολική Γερμανία. Το γεγονός αυτό, όμως, φαίνεται πως δεν είχε τις αναμενόμενες – από ορισμένους τουλάχιστον – συνέπειες, δηλαδή την αναχαίτιση της στροφής προς την ακροδεξιά.
Είτε πρόκειται για την Tesla στο Grünheide του Βρανδεμβούργου, είτε για τον κατασκευαστή μπαταριών CATL στη Θουριγγία είτε για την TSMC στη Σαξονία, γνωστές βιομηχανικές εταιρείες επενδύουν στην ανατολική Γερμανία – όχι μόνο λόγω των πλούσιων επιδοτήσεων της ομοσπονδιακής κυβέρνησης.
Στην περίπτωση της ταϊβανέζικης εταιρείας κατασκευής τσιπ TSMC, πρόκειται για το ποσό-ρεκόρ των 5 δισ. ευρώ. Ποτέ άλλοτε η ομοσπονδιακή κυβέρνηση δεν είχε παράσχει το ήμισυ του ποσού της επένδυσης για την ίδρυση ενός εργοστασίου, σύμφωνα με δημοσίευση της Handelsblatt.
Παρ’ όλα αυτά, το κλίμα μεταξύ των Ανατολικογερμανών είναι κακό εδώ και χρόνια. Οι λαϊκιστές του ακροδεξιού AfD και του BSW της Σάρα Βάγκενκνεχτ -πρώην ηγετικού στελέχους της Αριστεράς στη Γερμανία- τροφοδοτούν τη δυσαρέσκεια και είναι πιθανό να είναι μεταξύ των νικητών στις επερχόμενες εκλογές των κρατιδίων: Οι εκλογές θα διεξαχθούν στη Θουριγγία και τη Σαξονία την 1η Σεπτεμβρίου και στο Βρανδεμβούργο στις 22 Σεπτεμβρίου.
Σε αντίθεση με την εικόνα που συχνά μεταδίδεται, σύμφωνα με την οποία υπάρχουν «ενιαία» χαρακτηριστικά στην ανατολική Γερμανία, η Θουριγγία, το Βρανδεμβούργο και η Σαξονία έχουν αναπτύξει διαφορετικές οικονομικές δυνάμεις και αυτό ανεξάρτητα από τις μεγάλες επενδύσεις. Αυτό όμως που έχουν κοινό είναι μια βαθιά ριζωμένη πικρία που είναι δύσκολο να εξηγηθεί με οικονομικούς όρους. Μήπως επειδή οι μεγάλες επενδύσεις ωφελούν τελικά μόνο λίγους;
Τα επερχόμενα εκλογικά αποτελέσματα και οι μεγάλες επενδύσεις
Σύμφωνα με τους οικονομολόγους, είναι πιο λογικό να χρησιμοποιηθούν χρήματα για υψηλότερες επενδύσεις στην έρευνα, την εκπαίδευση και τις υποδομές στην ανατολική Γερμανία από το να επιδοτούνται μεμονωμένες εταιρείες με δισεκατομμύρια.
Ο Όλιβερ Χόλτεμίλερ (Oliver Holtemöller), καθηγητής Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο Martin Luther Halle-Wittenberg, λέει: «Όσον αφορά την περιφερειακή, μακροπρόθεσμη προώθηση της ανάπτυξης, οι εφάπαξ επενδύσεις που βασίζονται σε επιδοτήσεις είναι λιγότερο κατάλληλες από τα μέτρα που αποσκοπούν στη βελτίωση των συνθηκών για όλες τις επιχειρήσεις». Υπάρχει ο κίνδυνος οι εταιρείες να αποφασίσουν υπέρ άλλων τοποθεσιών μόλις λήξουν οι επιδοτήσεις.
Ο Γιόακιμ Ράγκνιτζ (Joachim Ragnitz) από το παράρτημα του Ινστιτούτου Ifo της Δρέσδης ασκεί επίσης κριτική: «Ο οικονομικός αντίκτυπος των νέων μετεγκαταστάσεων περιορίζεται ως επί το πλείστον στις άμεσες τοποθεσίες, αλλά δεν υπάρχουν σχεδόν καθόλου δευτερογενείς επιπτώσεις», λέει. Από την άλλη πλευρά, στους νέους οικισμούς θα μετακινηθεί εργατικό δυναμικό, το οποίο στη συνέχεια θα λείψει από άλλες επιχειρήσεις.
Σύμφωνα με τον Χόλτεμίλερ, ο καθοριστικός παράγοντας για την οικονομική ανάπτυξη είναι το αν και ποιες επιπτώσεις έχουν αντίκτυπο στην οικονομία του περιβάλλοντος. Στην περίπτωση της Tesla, το ακαθάριστο εγχώριο προϊόν (ΑΕΠ) του Βρανδεμβούργου αυξήθηκε σχετικά έντονα το 2022 (9,76%) και το 2023 (9,86%).
Ωστόσο, το αποτέλεσμα επικεντρώνεται σαφώς στην περιοχή γύρω από το Grünheide. Δεν είναι οι επιδοτήσεις, αλλά οι καινοτομίες που οδηγούν την οικονομική ανάπτυξη μακροπρόθεσμα, λέει ο Χόλτεμίλερ.
Οικονομικό δυναμικό στην ανατολική Γερμανία
Η οικονομία στην ανατολική Γερμανία είναι πλέον κάτι περισσότερο από το άθροισμα των έργων κύρους. Παραγωγικότητα, ποσοστό ανεργίας και επίπεδα μισθών: στην αγορά εργασίας, η ανατολική Γερμανία συνέχισε να καλύπτει την υστέρηση των τελευταίων ετών, αναφέρει η Handelsblatt. Η ανάκαμψη στα ανατολικά δεν είναι πλέον απλώς μια κενή φράση, αλλά μια πραγματικότητα.
Η οικονομία της ανατολικής Γερμανίας αναπτύσσεται ταχύτερα από ό,τι η Γερμανία στο σύνολό της, όπως δείχνει η τρέχουσα οικονομική πρόβλεψη του Ifo για την ανατολική Γερμανία. Φέτος, η παραγωγή της αναμένεται να αυξηθεί κατά 1,1% – σημαντικά περισσότερο από ό,τι στο σύνολο της Γερμανίας (0,4%).
Και η ανάπτυξη είναι επίσης πιθανό να αυξηθεί περαιτέρω το επόμενο έτος: Το προσαρμοσμένο σε τιμές ακαθάριστο εγχώριο προϊόν στην ανατολική Γερμανία θα μπορούσε να αυξηθεί κατά 1,7%. Για το σύνολο της Γερμανίας, το Ινστιτούτο Ifo αναμένει ανάπτυξη της τάξης του 1,5%.
Ωστόσο, ο οικονομολόγος Ράγκνιτζ προειδοποιεί κατά των βιαστικών συμπερασμάτων: «Αυτή τη στιγμή βιώνουμε μια οικονομική ύφεση στη Γερμανία στο σύνολό της, κυρίως λόγω της αδύναμης βιομηχανικής ανάπτυξης». Η ανατολική Γερμανία έχει λιγότερη βιομηχανία και επομένως η επίδραση αυτή είναι λιγότερο έντονη.
Ο Χόλτεμίλερ υπογραμμίζει επίσης: «Οι παράγοντες που οδηγούν σήμερα σε μια ελαφρώς καλύτερη οικονομική κατάσταση στην ανατολική Γερμανία δεν μπορούν να προεκτεθούν ένα προς ένα στο μέλλον, καθώς ορισμένοι από αυτούς είναι εφάπαξ αποτελέσματα», λέει ο επικεφαλής του Τμήματος Μακροοικονομίας του Ινστιτούτου Οικονομικών Ερευνών Leibniz Halle (IWH).
Μια άλλη εξήγηση για το ζοφερό κλίμα είναι ότι η Δύση εξακολουθεί να έχει προβάδισμα όσον αφορά τα επίπεδα μισθών και παραγωγικότητας. Αυτό εξακολουθεί να οδηγεί σε ένα αίσθημα μειονεξίας, όπως υποστηρίζει μια νέα μελέτη της Bertelsmann.
Τον Ιούλιο, η Ομοσπονδιακή Υπηρεσία Απασχόλησης ανέφερε ποσοστό ανεργίας 6,1% για το Βρανδεμβούργο, 6,3% για τη Θουριγγία και 6,6% για τη Σαξονία. Συγκριτικά, το ποσοστό στη δυτική Γερμανία ήταν 5,7%.
Ο μέσος μισθός στα ανατολικά είναι 3.157 ευρώ, ενώ στα δυτικά 3.752 ευρώ. Ωστόσο, οι μέσοι μισθοί συγκλίνουν σταθερά τις τελευταίες δεκαετίες. Ενώ το χάσμα μετά την επανένωση τη δεκαετία του 1990 ήταν ακόμη 26%, οι άνθρωποι στα νέα ομόσπονδα κρατίδια αμείβονται σήμερα 15,9% λιγότερο από ό,τι στη Δύση.
Οι συντάκτες της μελέτης της Bertelsmann αναφέρουν ως αιτία τα διαφορετικά επίπεδα παραγωγικότητας. Στον κατασκευαστικό κλάδο, το εμπόριο και τις υπηρεσίες, αυτό έχει συγκλίνει σημαντικά. Ωστόσο, στον τομέα της μεταποίησης, ακόμη και σχεδόν 34 χρόνια μετά την επανένωση, η παραγωγικότητα της εργασίας στην Ανατολή είναι μόνο το 76% του επιπέδου της Δυτικής Γερμανίας.
Το AfD και το BSW εκμεταλλεύονται αυτό το πρόσφορο έδαφος, ακόμη και σε μέρη όπου η οικονομία φαίνεται να είναι καλά τοποθετημένη για τα επόμενα χρόνια του μετασχηματισμού – στη Θουριγγία, τη Σαξονία και το Βρανδεμβούργο.
Θουριγγία: Οι σημαντικές επενδύσεις στην Ιένα
Περισσότερες από 100 εταιρείες και ιδρύματα στον τομέα των οπτικών τεχνολογιών έχουν εγκατασταθεί στην περιοχή της Ιένας. Περισσότεροι από 1000 επιστήμονες και προγραμματιστές εργάζονται μεταξύ άλλων σε λέιζερ, μικροσκόπια και συστήματα μέτρησης για την ιατρική, την αυτοκινητοβιομηχανία και τη βιομηχανία τσιπ. Σύμφωνα με τον Όμιλο, το 80% όλων των μικροτσίπ παγκοσμίως κατασκευάζονται με τη χρήση οπτικών Zeiss.
Η Zeiss ιδρύθηκε το 1846 από τον μηχανικό Carl Zeiss και εξελίχθηκε από ένα εργαστήριο οπτικών σε έναν παγκοσμίως ενεργό όμιλο τεχνολογίας πολλών δισεκατομμυρίων.
Παράλληλα, η Ιένα εξελίχθηκε στο σημερινό διεθνώς αναγνωρισμένο κέντρο υψηλής τεχνολογίας με στενούς δεσμούς μεταξύ επιχειρήσεων και επιστήμης. «Η Ιένα είναι μία από τις λίγες τοποθεσίες στην ανατολική Γερμανία που βρίσκεται σήμερα πάνω από τον εθνικό μέσο όρο όσον αφορά την οικονομική δραστηριότητα ανά κάτοικο», λέει ο Χόλτεμίλερ.
Σαξονία: κρατίδιο των ηλεκτρονικών αυτοκινήτων και Silicon Saxony
Ως το μεγαλύτερο κέντρο μικροηλεκτρονικής της Ευρώπης, η Σαξονία είναι γνωστή εδώ και χρόνια ως το κρατίδιο των ηλεκτρονικών αυτοκινήτων και ως «Silicon Saxony». Περίπου ένα στα οκτώ αυτοκίνητα που κατασκευάζονται στη Γερμανία προέρχεται από τη Σαξονία, και σύμφωνα με το Ινστιτούτο Αυτοκινήτου του Chemnitz (CATI), το 45% των οχημάτων που θα παραχθούν στη Σαξονία το 2023 θα είναι πλήρως ηλεκτρικά.
Για το 2024, οι επιστήμονες αναμένουν περαιτέρω αύξηση κατά 10%. Η βιομηχανία αναμένει ότι κάθε τέταρτο ηλεκτρικό όχημα που κατασκευάζεται στην Ευρώπη θα προέρχεται από τη Σαξονία τα επόμενα χρόνια.
Η αυτοκινητοβιομηχανία είναι ήδη ο τομέας της Σαξονίας με τις περισσότερες πωλήσεις. Σύμφωνα με το υπουργείο Οικονομικών της Σαξονίας, αντιπροσωπεύει περισσότερο από το ένα τέταρτο του βιομηχανικού κύκλου εργασιών (τζίρου) και πάνω από το ένα τρίτο του εξωτερικού τζίρου.
95.000 εργαζόμενοι εργάζονται στα πέντε εργοστάσια οχημάτων και κινητήρων της Volkswagen, της BMW και της Porsche, καθώς και σε περίπου 780 προμηθευτές, προμηθευτές εξοπλισμού και παρόχους υπηρεσιών. Η επιστημονική συνεργασία παίζει σημαντικό ρόλο εδώ.
Το Πανεπιστήμιο Εφαρμοσμένων Επιστημών Δυτικής Σαξονίας Zwickau (WHZ) φιλοξενεί ένα φημισμένο κέντρο για τα ηλεκτρονικά της αυτοκινητοβιομηχανίας. Στα εργαστήρια, οι κατασκευαστές αυτοκινήτων αναλύουν την ηλεκτρομαγνητική συμβατότητα των σύγχρονων οχημάτων, για παράδειγμα για την αυτόνομη οδήγηση. Το Zwickau μπορεί να ανατρέξει σε μια εκτεταμένη ιστορία της αυτοκινητοβιομηχανίας με την ίδρυση της Horch – Automobilwerke το 1904.
Βρανδεμβούργο: η χώρα των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας
Αν και ο ισχυρότερος τομέας του Βρανδεμβούργου είναι η βιομηχανία μετάλλων και η μηχανολογία, το κρατίδιο εστιάζει όλο και περισσότερο στην ενεργειακή τεχνολογία.
Με μερίδιο 92% των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στην ακαθάριστη κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας (2018), το Βρανδεμβούργο είναι πρωτοπόρο όσον αφορά την επέκταση. Συγκριτικά, η Κάτω Σαξονία ακολουθεί με 72,2%. Αυτό σημαίνει ότι το κρατίδιο έχει την υψηλότερη εγκατεστημένη κατά κεφαλήν παραγωγή σε ολόκληρη τη Γερμανία.
Το Βρανδεμβούργο θέλει να επεκτείνει περαιτέρω αυτή την πρόοδο και να την ενισχύσει ως οικονομικό τομέα. Στο πλαίσιο της ενεργειακής στρατηγικής 2040 και της στρατηγικής καινοτομίας, το Βρανδεμβούργο προωθεί τεχνολογίες για την παραγωγή, τη μεταφορά και την αποθήκευση ενέργειας σε συνεργασία με το Βερολίνο. Αυτές περιλαμβάνουν συμβατικές τεχνολογίες σταθμών ηλεκτροπαραγωγής και στροβιλομηχανών, τεχνολογίες δικτύου και αποθήκευσης, θέματα ελαστικοποίησης, τεχνολογίες υδρογόνου και κυψελών καυσίμου, τεχνολογία μπαταριών και καινοτόμες λύσεις ηλεκτροκίνησης.
Οι κίνδυνοι ως τροχοπέδη στην ανάπτυξη
Ορισμένοι κίνδυνοι θα μπορούσαν να θέσουν σε κίνδυνο την οικονομική ανάκαμψη και τις τοποθεσίες υψηλής τεχνολογίας. «Η ανεργία στην ανατολική Γερμανία δεν αποτελεί πλέον πρόβλημα, αλλά μάλλον η έλλειψη εξειδικευμένου εργατικού δυναμικού», λέει ο Ράγκνιτζ, η οποία επιδεινώνεται από τη δημογραφική αλλαγή. Για το 2024, οι οικονομικές προβλέψεις του Ifo για την ανατολική Γερμανία αναμένουν αύξηση του αριθμού των απασχολούμενων κατά μόλις 0,2%.
Ο επίτροπος της ομοσπονδιακής κυβέρνησης για την Ανατολική Γερμανία, Carsten Schneider (SPD), κάνει λόγο για «κραυγαλέα» έλλειψη εργατικού δυναμικού και ειδικευμένων εργαζομένων στην Ανατολική Γερμανία: σύμφωνα με τον ίδιο, ήδη το 2021 θα υπάρχει έλλειψη έως και 550.000 ειδικευμένων εργαζομένων. Προειδοποίησε ότι η έλλειψη εργατικού δυναμικού δεν πρέπει να γίνει τροχοπέδη στην ανάπτυξη. Μέρος της λύσης είναι η μετανάστευση. Έρχονται περισσότεροι άνθρωποι, αλλά ακόμα πολύ λίγοι για να κλείσει το έλλειμμα.
Ο Ματίας Κρεφτ (Matthias Kreft), διευθύνων σύμβουλος της Ένωσης Εργοδοτών της Θουριγγίας, δήλωσε σε συνέντευξή του στην Handelsblatt: «Εάν το AfD έρθει στην εξουσία στη Θουριγγία, θα έχουμε τεράστιο πρόβλημα, διότι αυτό θα είχε πολύ αποτρεπτικό αποτέλεσμα για τη μετανάστευση στη Θουριγγία. Τόσο από το εξωτερικό όσο και από άλλα ομόσπονδα κρατίδια».
Ένας στους τρεις διευθυντές της ανατολικής Γερμανίας δηλώνει ότι η ξενοφοβία δυσχεραίνει την πρόσληψη και διατήρηση ξένων εξειδικευμένων εργαζομένων. Αυτό είναι το αποτέλεσμα έρευνας που διεξήγαγε ο Επίτροπος για την ανατολική Γερμανία. Στην πραγματικότητα, το ποσοστό των μεταναστών στα τρία νέα ομόσπονδα κρατίδια είναι σημαντικά χαμηλότερο από ό,τι στη Δυτική Γερμανία.
Εάν οι επιχειρήσεις δεν είναι σε θέση να βρουν επιπλέον εργαζόμενους από το εξωτερικό, η διαδικασία της αναπλήρωσης και η οικονομική πρόοδος θα μπορούσαν να σταματήσουν «απότομα», σύμφωνα με τον Ράγκνιτζ.
Ωστόσο, η μετανάστευση εργατικού δυναμικού από μόνη της δεν είναι αρκετή: Πρέπει επίσης να ενσωματωθούν στην αγορά εργασίας. Και αυτό είναι λιγότερο επιτυχημένο στην ανατολική Γερμανία, λέει ο Χόλτεμίλερ.
Δυσαρέσκεια για ιστορικούς λόγους
Παρά την οικονομική επιτυχία, η περιφερειακή ανάπτυξη στην ανατολική Γερμανία θεωρείται διαρθρωτικά αδύναμη. Ενώ η ελκυστικότητα των πόλεων στα ανατολικά ως τόπος εγκατάστασης επιχειρήσεων αυξάνεται, στις αγροτικές περιοχές δεν υπάρχει σχεδόν καθόλου βιομηχανία – αλλά πολλές κενές θέσεις εργασίας, πλεόνασμα ανδρών και γήρανση του πληθυσμού.
Οι νέοι και οι καλά μορφωμένες γυναίκες ειδικότερα δεν βλέπουν εκεί καμία μελλοντική προοπτική, λέει η Φιόνα Καλκστάιν (Fiona Kalkstein), κοινωνική ψυχολόγος και αναπληρώτρια διευθύντρια του Ινστιτούτου Else Frenkel Brunswik του Πανεπιστημίου της Λειψίας.
Η δυσαρέσκεια αυτή εκφράζεται επιστημονικά, για παράδειγμα, στη «Μελέτη Αυταρχισμού» της Λειψίας. Κάθε δύο χρόνια, η ανάλυση εξετάζει τον βαθμό στον οποίο οι ακροδεξιές συμπεριφορές είναι ευρέως διαδεδομένες στο κέντρο της κοινωνίας. Η ακόλουθη δήλωση, μεταξύ άλλων, χρησιμεύει για την ανάλυση της πολιτικής κατάθλιψης: «Αν ασχοληθώ με την πολιτική, δεν θα κάνει ούτως ή άλλως κανένα καλό», η οποία επιβεβαιώνεται τακτικά σημαντικά συχνότερα στην Ανατολή απ’ ό,τι στη Δύση.
Το ίδιο ισχύει και για τη δήλωση: «Μερικές φορές αισθάνομαι σαν άτομο δεύτερης κατηγορίας», η οποία χρησιμοποιείται για την ανάλυση της αυτοεκτίμησης της αναγνώρισης των πολιτών. Σύμφωνα με το Ίδρυμα Bertelsmann, περίπου το 60% των ανθρώπων στην Ανατολή μοιράζονται αυτό το αίσθημα. Το μπλοκ των ερωτήσεων σχετικά με την ικανοποίηση από τη δημοκρατία δείχνει ότι οι Ανατολικογερμανοί είναι σημαντικά λιγότερο ικανοποιημένοι από τον τρόπο με τον οποίο εφαρμόζεται η δημοκρατία στην Γερμανία.
Σύμφωνα με την Καλκστάιν, η δυσαρέσκεια των Ανατολικογερμανών που αναγνωρίζεται στα τρία παραδείγματα είναι ιστορικά εξαρτημένη. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι «τμήματα του πληθυσμού εξακολουθούν να θεωρούν μέχρι σήμερα τραυματικές τις εμπειρίες μετά την επανένωση», λέει η κοινωνική ψυχολόγος. Μεταξύ αυτών περιλαμβάνονται: Ο πληθωρισμός, η αποβιομηχάνιση, η επακόλουθη μαζική ανεργία, η ιδιωτικοποίηση της εθνικής περιουσίας και οι δυσκολίες στην αγορά κατοικίας.
Για ορισμένους Ανατολικογερμανούς, η επανένωση δεν προκάλεσε αισθήματα ελευθερίας – αλλά μάλλον φόβο, προσβολή, πόνο, έλλειψη αναγνώρισης, υπαρξιακές απώλειες και ανεργία. Η εμπειρογνώμονας Καλκστάιν λέει: «Το αίσθημα της αδικίας παρέχει το πρόσφορο έδαφος για τη δυσαρέσκεια στην Ανατολική Γερμανία, η οποία συνεχίζεται μέχρι σήμερα και έχει γίνει χρόνια σε ορισμένες περιοχές».