Ένα μικρό εκκλησάκι της Παναγίας που έζησε δεκαπέντε αιώνες, ήταν διάσημο σ’ όλο τον κόσμο, το προσκύνησαν αυτοκράτορες, έγινε καθολικός ναός, τζαμί, εκκλησία και πάλι, για να κατεδαφιστεί τελικά από τους αρχαιολόγους. Σε ποιο σημείο των Αθηνών βρισκόταν;
Η Παναγιά η Αθηνιώτισσα ήταν μια από τις πιο διάσημες εκκλησίες της βυζαντινής αυτοκρατορίας, αν και επρόκειτο για ένα μικρό ναΐσκο, που καμιά σχέση δεν είχε σε μέγεθος και λαμπρότητα με τους περικαλλείς ναούς που υπήρχαν σ’ όλη την Ορθόδοξη επικράτεια. Είχε γίνει όμως διάσημη, διότι την επισκέφθηκε για προσκύνημα ο Βασίλειος Β’ ο Βουλγαροκτόνος, αφού σάρωσε τον Σαμουήλ. Ο μέγας βασιλεύς μάλιστα χάρισε στην Παναγιά την Αθηνιώτισσα ένα ολόχρυσο περιστέρι τεράστιας αξίας, το οποίο κρεμόταν από τη σκεπή στη μέση του καθολικού για πάνω από τέσσερις αιώνες. Που βρισκόταν η Παναγιά η Αθηνιώτισσα;
Ο ναός αυτός έπαψε να υπάρχει από το 1840 περίπου. Ήταν πάνω στον βράχο της Ακρόπολης, στο εσωτερικό του Παρθενώνα. Τον 5ο αιώνα, οι χριστιανοί που συνήθιζαν τότε να κατεδαφίζουν ή να μετατρέπουν τους ναούς του δωδεκάθεου σε εκκλησίες, χωρίς να χαλάσουν το αρχαίο μνημείο έχτισαν χαμηλά τοιχία ανάμεσα στους μαρμάρινους κίονες και έφτιαξαν την εκκλησούλα. Είχε αντίθετο προσανατολισμό με τον Παρθενώνα, του οποίου έκλεισαν την ανατολική είσοδο, ενώ στην νοτιοδυτική πλευρά ύψωσαν και ένα καμπαναριό.
Στο εσωτερικό η εκκλησούλα είχε μαρμάρινο τέμπλο και τοιχογραφίες. Η Αγία Τράπεζα στηριζόταν σε τέσσερις κολώνες από Πορφυρίτη. Δεν είναι γνωστό πότε ακριβώς χτίστηκε, πάντως τα επίσημα θυρανοίξια της έγιναν επί Ιουστινιανού.
Γύρω της οι αρχαιολόγοι ανακάλυψαν δεκάδες τάφους, καθώς εκείνη την εποχή υπήρχε η συνήθεια να θάβονται οι παπάδες στον περίβολο της εκκλησίας που λειτουργούσαν. Επειδή η Αθηνιώτισσα δεν είχε αυλή, τους έθαβαν όπου μπορούσαν πάνω στον βράχο της Ακρόπολης. Η εκκλησία ήταν διάσημη στον χριστιανικό κόσμο. Το 1081, ο Βουλγαροκτόνος αφού νίκησε τους Βούλγαρους, αντί να πάει στην Κωνσταντινούπολη κατέβηκε μέχρι την Αθήνα που δεν ήταν παρά μια μικρή πολιτειούλα, μόνο και μόνο για να προσκυνήσει.
Η Παναγιά η Αθηνιώτισσα ακολούθησε πιστά την ιστορική πορεία του ελληνισμού. Όταν η Αττική κατελήφθη από τους Βουργουνδούς (τους πρώτους Φράγκους), το τέμπλο κατέβηκε και μετατράπηκε σε καθολική εκκλησία. Το χρυσό περιστέρι του Βουλγαροκτόνου καθώς και κάποια πολύτιμα κειμήλια όπως χρυσά καντήλια, δισκοπότηρα, χρυσά και αργυρά ευαγγέλια είχαν κλαπεί από τους δυτικούς πλιατσικολόγους, όταν κατέλαβαν τον βράχο το 1204. Όταν έφθασαν οι Τούρκοι, το καμπαναριό κατεδαφίστηκε, χτίστηκε μιναρές και η εκκλησία έγινε τζαμί.
Όταν η Ελλάδα απελευθερώθηκε με την επανάσταση του ’21 ξανάγινε εκκλησούλα για λίγο, μέχρι που οι αρχαιολόγοι καθάρισαν το αρχαίο κτίσμα από όλες τις προσθήκες για να επανέλθει στην αρχική κατάσταση των κλασσικών χρόνων. Τότε, μαζί με τους τοίχους της Αθηνιώτισσας, κατεδαφίστηκαν και πολλές δεκάδες ακόμα κτίσματα που υπήρχαν πάνω στον βράχο. Ανάμεσα στα αρχαία μάρμαρα που επέμεναν να στέκουν υπήρχε ένας κανονικός τούρκικος μαχαλάς με σπιτάκια κολλημένα το ένα δίπλα στ’ άλλο.
Η Παναγιά η Αθηνιώτισσα πάντως, ήταν μια μόνο από τις Παναγιές που υπήρχαν στην Αττική τη Βυζαντινή περίοδο και μετά. Οι Αθηναίοι λάτρεψαν την Παναγιά περισσότερο απ’ οποιαδήποτε άλλη άγια φιγούρα της χριστιανοσύνης, πιθανότατα διότι στο ιστορικό τους ασυνείδητο, ήταν συνέχεια της Παλλάδας Αθηνάς. Ο ιστοριοδίφης Δημήτριος Καμπούρογλου, αναφέρει τριάντα τρεις εκκλησίες της Παναγιάς στην ευρύτερη περιοχή των Αθηνών.
Ανάμεσα τους η Παναγιά του Αγγέλου, η Βλασσαρού, η Γοργοεπήκοος, η Δουβέργαινα, η Καπνικαρέα, η Χρυσοκαστριώτισσα, η Κρυσταλλιώτισσα, η Αγιά Κυρά, η Παντάνασσα, η Πελεκαρίχη, η Ροδακιώτισσα, η Χρυσορόιδαινα, η Ρόμβη, η Χρυσοσπηλιώτισσα, η Ελεούσα, η Αγία Δύναμις, η Παναγιά του Καντήλη, του Κομηνάτη, του Κοττάκη, του Λυκοδήμου, η Μεγάλη Παναγιά. Υπήρχαν επίσης και πολλά μοναστήρια: Η Παναγιά του Δαφνίου ή Χρυσοδαφνιώτισσα, η Παναγία Τα Κλειστά ή Εκκλησιώτισσα, η Παναγία η Καισατριανή, η Πεντελιώτισσα, η Φανερωμένη, η Χρυσολεόντισσα. Τι να απέγιναν άραγε όλες αυτές;
Διαβάστε εδώ κι άλλες ιστορίες με την υπογραφή του Δημήτρη Καμπουράκη, στη στήλη Μία σταγόνα ιστορία.