Οι φωτιές στα δάση έχουν αυξηθεί σε συχνότητα, ένταση και διάρκεια τα τελευταία χρόνια, εξαιτίας της υπερθέρμανσης του πλανήτη και της κλιματικής αλλαγής.
Την τελευταία δεκαετία καταστροφικές δασικές φωτιές έχουν πλήξει την Αυστραλία, την Ευρώπη και την Αμερική, εκθέτοντας εκατομμύρια ανθρώπους στον τοξικό καπνό τους. Αυτό έχει συνέπειες στον ανθρώπινο οργανισμό, με τα μάτια, που έχουν άμεση επαφή με την επιφάνειά του, να είναι από τα πρώτα όργανα που επηρεάζονται.
«Η ομαλή λειτουργία της επιφάνειας των ματιών (οφθαλμική επιφάνεια) έχει ζωτική σημασία για την όραση. Ωστόσο δεν είναι μία ενιαία οντότητα, αλλά αποτελείται από επιμέρους δομές, κάθε μία από τις οποίες μπορεί να επηρεαστεί από τον καπνό», αναφέρει ο δρ Αναστάσιος-Ι. Κανελλόπουλος, MD, Χειρουργός-Οφθαλμίατρος, ιδρυτής και Επιστημονικός Διευθυντής του Ινστιτούτου Οφθαλμολογίας LaserVision, Καθηγητής Οφθαλμολογίας του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης.
Η οφθαλμική επιφάνεια αποτελείται από τον κερατοειδή χιτώνα, τον επιπεφυκότα, τη δακρυϊκή στοιβάδα, τα βλέφαρα και από αδένες που παράγουν διάφορα συστατικά της δακρυϊκής στοιβάδας.
Η κίνηση των βλεφάρων διεγείρει την παραγωγή δακρύων, τα οποία επιστρώνουν τον κερατοειδή και τον επιπεφυκότα. Με αυτόν τον τρόπο εξασφαλίζεται η επαρκής ενυδάτωσή τους, η τροφοδοσία τους με θρεπτικά συστατικά και η προστασία τους από παθογόνους μικροοργανισμούς και τοξίνες.
Οτιδήποτε διαταράξει την ισορροπία αυτού του συστήματος μπορεί να οδηγήσει σε ερεθισμό και φλεγμονή των ματιών, που επηρεάζουν την όραση.
Ο καπνός από τις φωτιές στα δάση αποτελείται από χιλιάδες συστατικά, ανάμεσα στα οποία συμπεριλαμβάνονται στερεά (μόρια, βαρέα μέταλλα, οργανικοί μικροοργανισμοί κ.λπ.), υδρατμοί και πολύπλοκα μίγματα από αέρια όπως το μονοξείδιο του άνθρακα, το διοξείδιο του θείου, τα οξείδια του αζώτου, το όζον κ.ά.
Μπορεί επίσης να περιέχει πτητικές ενώσεις, μικροσκοπικά αιωρούμενα σωματίδια κ.λπ. Επειδή, εξάλλου, συχνά μαζί με τα δάση καίγονται και κτήρια, επιχειρήσεις ή υποδομές, ο καπνός από τις δασικές πυρκαγιές μπορεί να περιέχει πολλά άλλα χημικά και τοξικές ενώσεις.
Η έκθεση της οφθαλμικής επιφάνειας σε όλ’ αυτά τα συστατικά μπορεί να προκαλέσει συμπτώματα τόσο στο προσωπικό που προσπαθεί να σβήσει τις φωτιές, όσο και στον γενικό πληθυσμό. Μάλιστα δεν κινδυνεύουν μόνο οι κάτοικοι των πληγεισών περιοχών, αλλά και άνθρωποι εκατοντάδες χιλιόμετρα μακριά, αφού με τους δυνατούς ανέμους ο καπνός από τις φωτιές μπορεί να καλύψει τεράστιες αποστάσεις.
«Πολλοί άνθρωποι παρουσιάζουν ερεθισμό και φλεγμονή στα μάτια τους από τις φωτιές. Αυτό είναι ακόμα πιθανότερο να συμβεί σε όσους ήδη πάσχουν από οφθαλμικές διαταραχές όπως η ξηροφθαλμία, η βλεφαρίτιδα ή η αλλεργική επιπεφυκίτιδα», επισημαίνει ο δρ Κανελλόπουλος.
«Ο ερεθισμός και η φλεγμονή από τον καπνό μπορεί να προκαλέσουν αίσθημα καύσου (κάψιμο) και “τσιμπήματα” στα μάτια, κοκκίνισμα και αυξημένη παραγωγή δακρύων (δακρύρροια). Οι πάσχοντες μπορεί επίσης να έχουν αίσθηση ξένου σώματος στα μάτια τους, ξηρότητα και κνησμό (φαγούρα)».
Ειδικά στις περιοχές με πυκνό καπνό, μερικοί ασθενείς μπορεί να παρουσιάσουν αλλαγές στην όρασή τους (π.χ. θόλωμα), ερεθισμό του επιπεφυκότα ή -σπανιότερα- σοβαρή ξηροφθαλμία που προκαλεί βλάβη στην επιφάνεια του κερατοειδούς χιτώνα και επηρεάζει την οπτική οξύτητα.
Επιπλέον, σε περίπτωση εκτεταμένης έκθεσης σε καπνό από δασικές πυρκαγιές, μπορεί να προκληθεί έντονη φλεγμονή του επιπεφυκότα που ευνοεί τη δημιουργία ουλών. Οι ουλές αυτές μπορεί να οδηγήσουν σε μία κατάσταση που λέγεται τριχίαση, κατά την οποία οι βλεφαρίδες αναπτύσσονται ανάποδα (προς τον οφθαλμικό βολβό), αγγίζοντας συνέχεια και ερεθίζοντας τον επιπεφυκότα ή τον κερατοειδή χιτώνα.
Όταν εξάλλου ο καπνός από τις φωτιές έχει υψηλή συγκέντρωση σε μικροσκοπικά αιωρούμενα σωματίδια, μπορεί να μειωθεί η όραση επειδή προκαλούν σοβαρό ερεθισμό στα μάτια. Τα σωματίδια αυτά μπορεί να τους προκαλέσουν και αλλεργική αντίδραση.
Ο καπνός από τις φωτιές μπορεί να δημιουργήσει σοβαρά ενοχλήματα και στους χρήστες φακών επαφής, γιατί μπορεί να «παγιδευτεί» ανάμεσα στους φακούς και στα μάτια, προκαλώντας φλεγμονή και πόνο.
«Ευτυχώς οι επιπτώσεις που έχει στα μάτια ο καπνός από τις δασικές πυρκαγιές φαίνεται ότι είναι παροδικές. Ωστόσο δεν γνωρίζουμε αν η επαναλαμβανόμενη έκθεση στον καπνό, την οποία βιώνουμε τα τελευταία χρόνια, θα έχει μακροπρόθεσμες συνέπειες», τονίζει ο καθηγητής.
«Ξέρουμε πως όσοι ζουν σε περιοχές με σοβαρό επίπεδο ατμοσφαιρικής ρύπανσης έχουν σημαντικά αυξημένη πιθανότητα να εκδηλώσουν ξηροφθαλμία και μακροπρόθεσμα σοβαρές παθήσεις, όπως το γλαύκωμα και η ηλικιακή εκφύλιση της ωχράς κηλίδας.
Τα δεδομένα αυτά όμως προέρχονται από μελέτες για τους ατμοσφαιρικούς ρύπους από πηγές όπως η καύση ορυκτών καυσίμων και οι βιομηχανικές διεργασίες. Χρειάζονται ειδικές έρευνες για να δούμε αν και τι είδους μακροπρόθεσμες συνέπειες έχει η έκθεση των ματιών σε αερομεταφερόμενους τοξικούς ρύπους από τις φωτιές στα δάση».
Αυτό όμως δεν σημαίνει πως είμαστε απροστάτευτοι απέναντι στους πιθανούς κινδύνους. Για να προστατευθούμε όταν στην ατμόσφαιρα υπάρχει καπνός από φωτιά σε δάσος, το πρώτο που πρέπει να κάνουμε είναι να μπούμε σε εσωτερικό χώρο, με κλεισμένες πόρτες και παράθυρα. Αν έχετε κλιματισμό με φίλτρο αέρα ΗΕΡΑ, μπορείτε να τον χρησιμοποιήσετε για να ανανεώνετε τον αέρα στο σπίτι σας χωρίς τα σωματίδια του καπνού.
Αν έχετε προϋπάρχουσες παθήσεις της οφθαλμικής επιφάνειας (π.χ. ξηροφθαλμία, επιπεφυκίτιδα) μην βγείτε καθόλου έξω. Για να προστατεύσετε και να ανακουφίσετε τα μάτια σας να χρησιμοποιείτε τεχνητά δάκρυα. Οι πάσχοντες από οφθαλμικές παθήσεις που ήδη τα χρησιμοποιούν, ίσως πρέπει να αυξήσουν την εφαρμογή τους (έως και διπλάσια από το συνηθισμένο) έως ότου καθαρίσει η ατμόσφαιρα από τον καπνό.
Αν είναι απαραίτητο να κυκλοφορήσετε σε υπαίθριο χώρο, φορέστε τουλάχιστον γυαλιά που καλύπτουν καλά το πρόσωπό σας, ώστε να μειωθεί τουλάχιστον η ροή του αέρα που θα μπαίνει στα μάτια σας.
Αν, τέλος, φοράτε φακούς επαφής «βεβαιωθείτε ότι τηρείτε σχολαστικά τους κανόνες υγιεινής και αντικατάστασης. Αν όμως οι φωτιές συνεχίζονται, ίσως χρειαστεί για ένα διάστημα να κυκλοφορήσετε με τα διορθωτικά γυαλιά σας», καταλήγει ο δρ Κανελλόπουλος.
Αριθμός Πιστοποίησης Μ.Η.Τ.232163