Πράσινο φως για την εφαρμογή του νέου καθεστώτος λειτουργίας των Ταμείων Επαγγελματικής Ασφάλισης (ΤΕΑ) άναψε το Υπουργείο Εργασίας με την έκδοση της σχετικής εγκυκλίου.
Σύμφωνα με την εγκύκλιο αυτή του Υπουργείου Εργασίας με το νέο νόμο βελτιώνεται το ρυθμιστικό πλαίσιο που διέπει την οργάνωση, λειτουργία και εποπτεία των δραστηριοτήτων των Ταμείων Υποχρεωτικής Επαγγελματικής Ασφάλισης. Για πρώτη φορά ορίζονται νομοθετικά οι ελάχιστες προϋποθέσεις λήψης της συνταξιοδοτικής παροχής από τα ΤΕΑ, ώστε να διασφαλίζεται η λειτουργία τους σύμφωνα με το σκοπό που ορίζεται από το ενωσιακό δίκαιο, δηλαδή την χορήγηση παροχών με γνώμονα την συνταξιοδότηση.
Συγκεκριμένα, προκύπτει ότι τα μέλη των ΤΕΑ διαχωρίζονται πλέον σε δύο κατηγορίες:
– Τα μέλη που έχουν εγγραφεί πριν τις 20/12/2023 (ημερομηνία έναρξης ισχύος του νέου νόμου), για τα οποία ισχύουν οι υφιστάμενες καταστατικές διατάξεις περί προϋποθέσεων λήψης συνταξιοδοτικής παροχής για το σύνολο του ατομικού τους λογαριασμού (προ και μετά την 31/12/2023).
– Τα μέλη που εγγράφονται πρώτη φορά στο ΤΕΑ μετά τις 20/12/2023, για τα οποία ισχύουν οι ελάχιστες προϋποθέσεις λήψης συνταξιοδοτικής παροχής ή τυχόν αυστηρότερες που προβλέπονται στα καταστατικά των ΤΕΑ.
Τα ΤΕΑ, συμμορφούμενα στις νέες ρυθμίσεις, οφείλουν να προσαρμόσουν τα καταστατικά τους, ορίζοντας με σαφήνεια τις προϋποθέσεις λήψης της παροχής για τα μέλη τους, περιλαμβάνοντας, εφόσον υφίσταται, τη διάκριση μεταξύ των μελών που έχουν εγγραφεί πριν την 20/12/2023 και μετά την 20/12/2023.
Αυτονόητο είναι ότι για τα μέλη των ΤΕΑ που ιδρύονται μετά τις 20/12/23 εφαρμόζονται αποκλειστικά οι ελάχιστες προϋποθέσεις.
- Σε περίπτωση οικειοθελούς αποχώρησης εργαζομένου με τη σύμφωνη γνώμη του εργοδότη, είτε αυτό γίνεται με πρωτοβουλία του εργοδότη (προγράμματα εθελούσιας εξόδου) είτε με πρωτοβουλία του εργαζομένου και συμφωνία του εργοδότη (παραίτηση), είναι δυνατή η λήψη της παροχής του ΤΕΑ, εφόσον ο εργαζόμενος έχει συμπληρώσει το 55ο έτος της ηλικίας του, χωρίς άλλες προϋποθέσεις, και εφόσον βέβαια δεν προβλέπονται αυστηρότερες προϋποθέσεις στο καταστατικό του ΤΕΑ.
- Σε περίπτωση που τερματιστεί η εργασιακή σχέση, στο πλαίσιο της οποίας εργαζόμενος ήταν μέλος ΤΕΑ, χωρίς την βούλησή του, όπως π.χ. σε περίπτωση πτώχευσης του εργοδότη ή απόλυσης του εργαζόμενου, ο τελευταίος δύναται να λάβει την παροχή που του αναλογεί ανεξαρτήτως ηλικίας και χρόνου ασφάλισης.
Για παράδειγμα, έστω εργαζόμενος ηλικίας 40 ετών απολύεται από την εργοδότρια επιχείρηση που προσέφερε συνταξιοδοτικό πρόγραμμα σε ΤΕΑ, στο οποίο ήταν μέλος. Ο τελευταίος δύναται να λάβει την παροχή του συγκεκριμένου ΤΕΑ, εφόσον στο καταστατικό του τελευταίου δεν προβλέπονται αυστηρότερες προϋποθέσεις.
Προβλέπονται οι ακόλουθες δύο διακριτές δυνατότητες για τα μέλη, εφόσον αυτές περιλαμβάνονται και στο καταστατικό του ΤΕΑ:
α) Για προγράμματα συνταξιοδοτικών παροχών των οποίων τα μέλη φέρουν τον επενδυτικό κίνδυνο, η προκαταβολή συνταξιοδοτικής παροχής προβλέπεται σε περιπτώσεις που τα μέλη ΤΕΑ συνεχίζουν να απασχολούνται, δηλαδή εξακολουθούν να είναι ασφαλισμένα, πλην όμως έχουν συμπληρώσει:
- είτε το 62ο της ηλικίας τους
- είτε το 55ο έτος της ηλικίας τους και 20 έτη ασφάλισης.
Δεδομένου ότι στη συγκεκριμένη περίπτωση πληρούνται οι ελάχιστες προϋποθέσεις λήψης της παροχής, δηλ. τα ενδιαφερόμενα πρόσωπα θα μπορούσαν ούτως ή άλλως να λάβουν το σύνολο της συνταξιοδοτικής παροχής τους, δύνανται, εάν επιθυμούν να παραμείνουν ασφαλισμένα στο ΤΕΑ λόγω ενεργής επαγγελματικής δραστηριότητας, να λάβουν μέχρι το 50% της αξίας του ατομικού λογαριασμού τους, ως προκαταβολή, και να αφήσουν το υπόλοιπο να σωρεύεται ώστε να λάβουν στο μέλλον την αναλογούσα παροχή.
Για τους παραπάνω λόγους, η χρήση της σχετικής δυνατότητας δεν αποτελεί πρόωρη λήψη της παροχής και δεν επιβάλλεται στην περίπτωση αυτή η προσαύξηση των φορολογικών συντελεστών κατά 50% της προαναφερόμενης διάταξης.
β) Η πρόωρη λήψη της συνταξιοδοτικής παροχής παρέχεται στα μέλη ως καταστατική δυνατότητα εφόσον έχουν διανυθεί 15 έτη ασφάλισης, χωρίς ηλικιακή προϋπόθεση και επισύρει την προσαύξηση των φορολογικών συντελεστών κατά 50%.
Διευκρινίζεται, επίσης, ότι:
- Προκύπτει ότι μέλη και δικαιούχοι ΤΕΑ δεν επιτρέπεται να ζητήσουν από αυτό δάνειο ή προκαταβολή ή να λάβουν πρόωρα τη συνταξιοδοτική παροχή τους πριν από τη συμπλήρωση των απαιτούμενων από το καταστατικό προϋποθέσεων χορήγησής της
- Προκύπτει ότι τα μέλη και οι δικαιούχοι δεν δύνανται να εκχωρούν, να ενεχυριάζουν ή να διαθέτουν με οποιονδήποτε τρόπο τη συνταξιοδοτική παροχή τους ή την προσδοκία επί της συνταξιοδοτικής παροχής τους.
Συναφώς διευκρινίζεται ως προς τα ΤΕΑ ότι δεν επιτρέπεται να δανείζονται, να δανείζουν, να ενεχυριάζουν τα περιουσιακά τους στοιχεία ή να ενεργούν ως εγγυητές, με εξαίρεση την περίπτωση δανειοδότησής τους για λόγους ρευστότητας.
Λαμβάνοντας υπόψη τον επιδιωκόμενο σκοπό που συνίσταται στη διασφάλιση της εύρυθμης λειτουργίας των ΤΕΑ μέσω της συνεπούς και εμπρόθεσμης καταβολής των εισφορών και κατόπιν γενικότερων και διαχρονικών ερωτημάτων που έχουν τεθεί από ΤΕΑ σχετικά με τις εισφορές, διευκρινίζονται τα ακόλουθα συναφή σημεία:
1. Χρόνος ασφάλισης
Δεδομένου αφενός ότι πλέον ο χρόνος ασφάλισης στο ΤΕΑ λαμβάνεται υπόψη τόσο για λόγους θεμελίωσης δικαιώματος σε παροχή όσο και για την φορολογική αντιμετώπιση αυτής, αφετέρου ότι η ασφάλιση προϋποθέτει καταβολή εισφορών, εφιστάται η προσοχή των ΤΕΑ ώστε να μεριμνούν για την τακτική καταβολή εισφορών κατά τρόπο ομαλό και εμπρόθεσμο.
Τα στοιχεία αυτά πρέπει να περιλαμβάνονται στα Καταστατικά των ΤΕΑ, και συνεπώς ισχύοντα καταστατικά στα οποία δεν προβλέπεται η καταβολή εισφορών (όπως για παράδειγμα καταστατικά στα οποία προβλέπεται μόνο η καταβολή έκτακτων εισφορών) θα πρέπει να τροποποιηθούν αντιστοίχως. Για τη φορολογική μεταχείριση της συνταξιοδοτικής παροχής, απαιτείται η εντός εύλογου χρόνου, όπως προσδιορίζεται από το καταστατικό του ΤΕΑ, καταβολή τακτικών εισφορών (εργοδότη ή/και μέλους) προκειμένου λογιστεί το εν λόγω διάστημα ως χρόνος ασφάλισης στο ΤΕΑ.
Συναφώς διευκρινίζεται ότι δεν επιτρέπεται η πρόβλεψη καταβολής έκτακτων εισφορών χωρίς την πρόβλεψη καταβολής τακτικών εισφορών. Χρονικό διάστημα κατά τον οποίο δεν έχουν καταβληθεί τακτικές εισφορές δεν μπορεί να λογιστεί ως χρόνος ασφάλισης στο ΤΕΑ. Ισχύοντα καταστατικά στα οποία προβλέπεται καταβολή μόνο έκτακτων εισφορών (χωρίς δηλαδή την πρόβλεψη τακτικών εισφορών) απαιτείται να τροποποιηθούν.
Για το διάστημα μέχρι την τροποποίηση των καταστατικών κατά τα ανωτέρω, ο χρόνος ασφάλισης θα λογίζεται όπως οριζόταν στα ισχύοντα καταστατικά, θα λαμβάνεται δηλαδή υπόψη ως χρόνος ασφάλισης ακόμα και αυτός για τον οποίο έχουν καταβληθεί μόνο έκτακτες εισφορές. Διευκρινίζεται δε ότι ως χρόνος ασφάλισης που λαμβάνεται υπόψη για την λήψη της συνταξιοδοτικής παροχής λογίζεται το χρονικό διάστημα, για το οποίο έχουν καταβληθεί εμπρόθεσμα οι εισφορές (όπως αυτές προβλέπονται στο καταστατικό κάθε ΤΕΑ) ή έχουν εξοφληθεί εντός του ορισμένου από το καταστατικό εύλογου διαστήματος.
2. Οφειλόμενες εισφορές
Δεδομένου επίσης, ότι στα καταστατικά των ΤΕΑ κατά κανόνα προβλέπεται ως σπουδαίος λόγος για τη διαγραφή μέλους η μη εμπρόθεσμη καταβολή εισφορών, συστήνεται το χρονικό διάστημα ανοχής των ΤΕΑ απέναντι σε μέλη που δεν καταβάλλουν εμπρόθεσμα τις εισφορές τους να είναι εύλογο, ήτοι κατά το δυνατόν σύντομο, ώστε να αποθαρρύνεται η παράταση οφειλών, αλλά αντιθέτως να ενθαρρύνεται η έγκαιρη τακτοποίηση των μελών. Σε κάθε περίπτωση, είναι αυτονόητο ότι λόγω του κεφαλαιοποιητικού συστήματος, η τελικώς χορηγούμενη συνταξιοδοτική παροχή αντιστοιχεί στις πραγματικά καταβληθείσες εισφορές και στις αποδόσεις επ’ αυτών και δεν λαμβάνονται υπόψη για τον υπολογισμό της τυχόν οφειλόμενες εισφορές.
Ως προς τις μη καταβληθείσες οφειλόμενες εισφορές, αν αυτές καταβληθούν εκπρόθεσμα και εκτός του εύλογου χρόνου, δεν προσμετρώνται στο χρόνο ασφάλισης που λαμβάνεται υπόψη για τη λήψη της συνταξιοδοτικής παροχής, πιστώνονται όμως στον οικείο λογαριασμό προκειμένου να επενδύονται στο μέλλον.
3. Υποχρέωση ΔΣ για ενημέρωση εποπτικής αρχής
Για την εύρυθμη λειτουργία των ΤΕΑ και τη διασφάλιση της συνεπούς και εμπρόθεσμης κατά το καταστατικό καταβολής των εισφορών, ορίστηκε ότι το ΔΣ του ΤΕΑ οφείλει να μεριμνά για την είσπραξη των καθυστερούμενων εισφορών και μάλιστα, σε περίπτωση που η καθυστέρηση υπερβαίνει τους 3 μήνες, οφείλει να ενημερώσει την Αρμόδια Αρχή.
Διευκρινίζεται ότι η ανωτέρω υποχρέωση του ΔΣ για ενημέρωση της Αρμόδιας Αρχής αφορά όχι μόνο την καθυστέρηση καταβολής των εργοδοτικών εισφορών, αλλά και την περίπτωση όπου δεν καταβάλλονται μεν εργοδοτικές εισφορές, αλλά οι εισφορές των μελών παρακρατούνται από τον εργοδότη μέσω της μισθοδοσίας και αποδίδονται στο ΤΕΑ.
Παράδειγμα: μέλος ΤΕΑ, του οποίου η εισφορά δεν καταβάλλεται απευθείας από τον ίδιο, αλλά παρακρατείται επί του μισθού του από την Υπηρεσία-Τμήμα Μισθοδοσίας του φορέα εργασίας του και αποδίδεται στο ΤΕΑ. Σε περίπτωση καθυστέρησης απόδοσης των εισφορών του μέλους στο ΤΕΑ, το ΔΣ αυτού οφείλει να ενημερώσει την Αρμόδια Αρχή.
Προβλέπεται η εφαρμογή της αρχής του διπλού μοντέλου διοίκησης (two-tier governance system), ως καλής πρακτικής σε σχέση με τη διοίκηση των φορέων επαγγελματικής ασφάλισης.
Στο πλαίσιο αυτό, τα ΤΕΑ οφείλουν να διαθέτουν υποχρεωτικά Διοικητικό και Εποπτικό Συμβούλιο, με διακριτές αρμοδιότητες και μέλη, και εναπόκειται στα ίδια τα ΤΕΑ να διασφαλίζουν τη λειτουργία των οργάνων αυτών με τα εχέγγυα της χρηστής διακυβέρνησης (απαιτήσεις αξιοπιστίας και καταλληλότητας, αποφυγή σύγκρουσης συμφερόντων κλπ.).
Επίσης, τα καταστατικά των ΤΕΑ μπορούν να προβλέπουν τη λειτουργία και άλλων οργάνων, όπως ενδεικτικά εκτελεστικών, γνωμοδοτικών κλπ, ανάλογα με τις ανάγκες και τα χαρακτηριστικά κάθε ΤΕΑ. Στην περίπτωση αυτή, οφείλουν να διασφαλίσουν, κατά την προσαρμογή των καταστατικών τους διατάξεων προς τις απαιτήσεις του ν. 5078/2023 ότι οι αρμοδιότητες των λοιπών οργάνων δεν υπεισέρχονται στα εποπτικά καθήκοντα/εξουσίες του Εποπτικού Συμβουλίου.
Το ανώτατο όριο καταβαλλόμενων εισφορών και ασφαλίστρων που για πρώτη φορά θεσπίζεται, αφορά σωρευτικά τις εισφορές (εργοδότη ή/και μέλους, τακτικές και έκτακτες κλπ) που καταβάλλονται υπέρ ΤΕΑ, αλλά και τα ασφάλιστρα που καταβάλλονται στο πλαίσιο ομαδικών ασφαλιστηρίων συνταξιοδοτικών συμβολαίων. Κάθε ΤΕΑ διασφαλίζει ότι οι εισφορές προς αυτό δεν υπερβαίνουν τα προβλεπόμενο ανώτατο όριο.
Τα ΤΕΑ, οι ασφαλιστικές εταιρείες καθώς και τα εκ μετατροπής αλληλοβοηθητικά ταμεία οφείλουν να ενημερώνουν τα μέλη τους με κάθε πρόσφορο τρόπο και με σαφήνεια σχετικά με το ανώτατο όριο των καταβαλλόμενων εισφορών εφιστώντας τους την προσοχή στο ότι πρέπει παράλληλα με τις εισφορές υπέρ του ΤΕΑ, του ομαδικού συνταξιοδοτικού ασφαλιστηρίου στο οποίο συμμετέχουν, να λαμβάνουν υπόψη ως προς το ανώτατο όριο και τυχόν εισφορές και ασφάλιστρα που καταβάλλονται για αυτά υπέρ άλλου ΤΕΑ, ομαδικού συνταξιοδοτικού ασφαλιστηρίου, εφόσον συμμετέχουν και σε τέτοιο.
Προς υποβοήθηση των ανωτέρω νομικών προσώπων και δεδομένου ότι συντρέχει και ευθύνη του μέλους για τον έλεγχο τήρησης του νομίμου πλαφόν, προτείνεται η υποβολή Υπεύθυνης Δήλωσης από το μέλος απευθυντέα στο ΤΕΑ στο οποίο συμμετέχει ή στην ασφαλιστική εταιρεία, με την οποία θα του γνωρίζει τη συμμετοχή του και σε άλλο ΤΕΑ ή Ομαδικό Συνταξιοδοτικό Ασφαλιστήριο κλπ.
Σε περίπτωση που έχουν καταβληθεί σωρευτικά ασφαλιστικές εισφορές υπέρ ΤΕΑ και ασφάλιστρα υπέρ ομαδικού συνταξιοδοτικού ασφαλιστηρίου ύψους που υπερβαίνει τα ανώτατα όρια, για τους μεν μισθωτούς, του 20% του ακαθάριστου εισοδήματός τους από μισθωτή εργασία, για τους δε μη μισθωτούς, των 20.000 ευρώ, συστήνεται το μέλος να επιλέγει με δήλωσή του αν η επιστροφή του υπερβάλλοντος ποσού επιθυμεί να γίνεται από το ΤΕΑ ή την ασφαλιστική εταιρία.
Απαιτείται ρητή αναφορά της διαδικασίας μεταβολής/αναπροσαρμογής των εισφορών και παροχών αναφορικά με τον Κλάδο Συνταξιοδοτικών Παροχών στο καταστατικό, καταλείποντας στο ΤΕΑ την ευχέρεια να επιλέξει την διαδικασία η οποία πρέπει να είναι διατυπωμένη με σαφείς κανόνες. Υπόκειται δε στις γενικότερες υποχρεώσεις ενημέρωσης και λογοδοσίας στην Εποπτική Αρχή, σύμφωνα με τις διατάξεις περί εποπτείας.
Με τον τρόπο αυτό αποφεύγεται η ανάγκη τροποποίησης του καταστατικού σε κάθε περίπτωση που προκύπτει ανάγκη αναπροσαρμογής εισφορών ή παροχών, παρέχοντας ευελιξία στα ΤΕΑ. Παράλληλα, τα ΤΕΑ έχουν υποχρέωση έναντι των μελών τους για πλήρη και έγκαιρη ενημέρωση σχετικά με τις πραγματοποιηθείσες μεταβολές.
Η εισαγωγή στα υπό ίδρυση ή τροποποίηση καταστατικά (που εξετάζονται ως εκκρεμή αιτήματα κατά τα ανωτέρω) δυνατοτήτων του ν. 5078/2023, όπως είναι οι επενδυτικές επιλογές που δεν προβλέπονταν με το προγενέστερο νομοθετικό πλαίσιο, θεωρείται ότι συνιστά υποβολή νέου αιτήματος προς ίδρυση ή τροποποίηση καταστατικού ΤΕΑ αντιστοίχως.
Συνεπώς, όσον αφορά τα εκκρεμή αιτήματα για ίδρυση ΤΕΑ που επιθυμούν να αξιοποιήσουν τις προβλεπόμενες δυνατότητες, θα πρέπει να ακολουθείται η διαδικασία ίδρυσης που προβλέπεται στο νόμο και να απαιτείται η υποβολή των προβλεπόμενων στοιχείων. Αντιστοίχως, όσον αφορά τα εκκρεμή αιτήματα τροποποίησης καταστατικού υφιστάμενου ΤΕΑ, το αιτούν ΤΕΑ οφείλει να υποβάλει τα στοιχεία που προβλέπονται.