Ραγδαία αύξηση σε όλο τον κόσμο έχουν παρουσιάσει τα κρούσματα e.coli, λιστέρια και σαλμονέλας προκαλώντας μεγάλη ανησυχία.
E.coli, λιστέρια, σαλμονέλα. Και από την άλλη πλευρά, μπιφτέκια, έτοιμες σαλάτες, έτοιμα μείγματα για παρασκευή ζύμης, αυγά, αλλαντικά και όχι μόνο. Παθογόνοι μικροοργανισμοί μοιάζουν να έχουν «κατακλύσει» αυτήν τη στιγμή ολόκληρη την αγορά.
Το τελευταίο κρούσμα χάμπουργκερ πασίγνωστης αλυσίδας που ερευνώνται από τα Κέντρα Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (CDC) των ΗΠΑ μετά από πληθώρα αναφορών για επιδημία E.coli στις ΗΠΑ.
Η συγκεκριμένη περίπτωση έρχεται να προστεθεί σε ένα αυξανόμενο, όπως όλα δείχνουν, κύμα περιπτώσεων τροφιμογενών νοσημάτων όπου αλλαντικά, βάφλες, αυγά και άλλα τρόφιμα βρίσκονται μολυσμένα με E.coli, λιστέρια και σαλμονέλα με αποτέλεσμα ανακλήσεις προϊόντων, νοσηλείες, ακόμη και θανάτους.
Σύμφωνα με όσους γνωρίζουν, το γεγονός αυτό οφείλεται σε δύο κύριους λόγους. Πρώτον, το «τραπέζι» μας σήμερα έχει γίνει πιο εύκολο και συνάμα πιο πολύπλοκο από ποτέ: υπάρχουν πλέον πολύ περισσότερα εισαγόμενα τρόφιμα, καθώς και περισσότερα τρόφιμα υψηλής επεξεργασίας, γεγονός που δημιουργεί περισσότερες ευκαιρίες για τη διείσδυση ή ανάπτυξη παθογόνων μικροοργανισμών στα τρόφιμα τόσο κατά την επεξεργασία όσο και κατά τη συσκευασία. Πολλή επεξεργασία σημαίνει, άλλωστε, πολλαπλοί χειρισμοί, περισσότερα χέρια, μηχανήματα, χρόνος εντός και εκτός ψυγείου, περισσότερες ευκαιρίες διασταυρούμενης μόλυνσης από άλλα τρόφιμα. Και την ίδια ώρα, καθώς τα υπερεπεξεργασμένα τρόφιμα καταλαμβάνουν όλο και μεγαλύτερο μέρος στο καθημερινό μας τραπέζι, αυξάνονται και οι πιθανότητες λοίμωξης.
Δεύτερον, οι αρμόδιοι φορείς έχουν γίνει καλύτεροι και ταχύτεροι στον εντοπισμό των επικίνδυνων τροφίμων, αφενός χάρη στη νομοθεσία για τον εκσυγχρονισμό της ασφάλειας των τροφίμων και αφετέρου λόγω αύξησης και εντατικοποίησης των ελέγχων. Αυτό σημαίνει ότι τις περισσότερες φορές, μπορούν να εντοπίζουν τα προβλήματα στην πηγή τους. Επίσης, οι εταιρείες μπορούν να ανακαλέσουν ευκολότερα τα μολυσμένα προϊόντα πριν εξαπλωθούν περαιτέρω στην αλυσίδα που φτάνει μέχρι το πιάτο του καταναλωτή.
Πρόσφατα κρούσματα τροφιμογενών νοσημάτων
Το τελευταίο πρόβλημα που απασχολεί την επικαιρότητα στις ΗΠΑ είναι ο εντοπισμός προϊόντων αλυσίδας κολοσσού στον κλάδο των γρήγορων γευμάτων με E.coli, που είχε ως αποτέλεσμα να αρρωστήσουν δεκάδες άτομα. Η ακριβής πηγή της επιδημίας ερευνάται, αλλά το CDC πιστεύει ότι η αιτία θα μπορούσε να είναι είτε τα κρεμμύδια είτε το κρέας που χρησιμοποιείται στο συγκεκριμένο προϊόν.
Το E.coli δεν είναι επικίνδυνο από μόνο του. Όπως δήλωσε στο Vox ο Amesh Adalja, ανώτερος μελετητής στο Κέντρο Ασφάλειας Υγείας του Johns Hopkins, «έχετε E.coli στο σώμα σας. Έχω E.coli στο σώμα μου», συγκεκριμένα στο γαστρεντερικό σύστημα. Το πρόβλημα είναι ότι ορισμένα στελέχη αρρωσταίνουν τους ανθρώπους και είναι ιδιαίτερα επικίνδυνα όταν εισέρχονται σε δίκτυο ύδρευσης. Το μολυσμένο νερό που χρησιμοποιείται στην άρδευση για τη γεωργία μπορεί να μολύνει τα τρόφιμα. Θανατηφόρα στελέχη μπορούν επίσης να εισαχθούν σε προϊόντα κρέατος, ιδίως στον κιμά, όταν το ζώο σφάζεται και το κρέας υφίσταται επεξεργασία. Το E.coli μπορεί επίσης να εξαπλωθεί με την επαφή από άτομο σε άτομο, εάν ένα άρρωστο άτομο δεν προσέχει την υγιεινή του.
Το E.coli, όμως, δεν είναι το μοναδικό βακτήριο που επηρεάζει τον κλάδο των τροφίμων. Η λιστέρια, η οποία εξαπλώνεται εύκολα και γρήγορα και μπορεί να σκοτωθεί μόνο με το μαγείρεμα – ψήσιμο σε υψηλές θερμοκρασίες, οδηγεί επίσης στη μία ανάκληση προϊόντος μετά την άλλη, προκαλώντας κατά τόπους επιδημίες. Τελευταία περίπτωση στην Ελλάδα καπνιστό χέλι στο οποίο βρέθηκε ο μικροοργανισμός.
Η αύξηση κρουσμάτων λιστερίωσης κατά τον τελευταίο χρόνο έχει επηρεάσει και τη χώρα μας. Σύμφωνα με ανακοίνωση του ΕΟΔΥ, από λιστερίωση κατέληξαν στον θάνατο 11 άνθρωποι μέσα στο 2023, ενώ η έξαρση συνεχίζεται και το 2024.
Η τρίτη ανησυχητική μόλυνση, η σαλμονέλα, αποτελεί επίσης λόγο πολλών ανακλήσεων. Προέρχεται κυρίως από πουλερικά, όπως το κοτόπουλο και τα αυγά, αλλά μπορεί επίσης να εμφανιστεί και σε άλλα είδη τροφίμων. Το 2024, παγκοσμίως, υπήρξαν κρούσματα σαλμονέλας σε αυγά, βασιλικό, αλλαντικά και αγγούρια. Τα κρούσματα που συνδέονταν με τα αυγά και τα αλλαντικά είχαν, ωστόσο, τον υψηλότερο αριθμό νοσηλειών.
Στην Ελλάδα, οι τελευταίες περιπτώσεις ανάκλησης προϊόντων λόγω σαλμονέλας, από τον Αύγουστο και μετά, ήταν σε κατεψυγμένα ορτύκια, σουτζουκάκι, κατεψυγμένο μπιφτέκι κοτόπουλο, μπιφτέκια.
«Αν πάτε τώρα στο σούπερ μάρκετ σας και αγοράσετε κοτόπουλο και κάνετε καλλιέργεια, θα βρείτε σαλμονέλα», λέει ο Adalja από το Κέντρο Ασφάλειας Υγείας του Johns Hopkins. «Εξαπλώνεται εύκολα, αν κάποιος δεν μαγειρεύει το φαγητό του κατάλληλα. Μπορεί να συμβεί ακόμη και στο σπίτι σας – δεν μαγειρεύετε το κοτόπουλο μέχρι τέλους ή κόβετε το κοτόπουλο σε ένα ξύλο κοπής και μετά αρχίζετε να κόβετε μαρούλι ή κάτι άλλο. Μπορεί να υπάρξει διασταυρούμενη μόλυνση».
Γιατί το E.coli, η λιστέρια και η σαλμονέλα προκαλούν τόση ανησυχία
Οι λοιμώξεις από λιστέρια, σαλμονέλα και E.coli είναι ιδιαίτερα ανησυχητικές για τις δυσανάλογες επιπτώσεις που μπορούν να έχουν σε ευάλωτες ομάδες όπως οι έγκυες, τα παιδιά και τα άτομα άνω των 65 ετών. Τα υγιή άτομα που δεν ανήκουν σε αυτές τις ομάδες μπορεί να παρουσιάσουν συμπτώματα μετά την έκθεση σε τέτοια βακτήρια, αλλά είναι λιγότερο πιθανό να χρειαστούν θεραπεία. Και σε πολλές περιπτώσεις, τα άτομα που εμφανίζουν συμπτώματα μπορεί να είναι σε θέση να αναρρώσουν μόνοι τους.
Ωστόσο, τα ίδια βακτήρια μπορούν να οδηγήσουν και σε πιο σοβαρές περιπτώσεις, ακόμη και σε θανάτους. Η λιστέρια υπολογίζεται ότι προκαλεί περίπου 1.500 νοσηλείες ετησίως, η σαλμονέλα περίπου 26.500 και το E.coli περίπου 3.300.
Η λιστέρια προκαλεί ιδιαίτερη ανησυχία, καθώς είναι «ένα πολύ πιο μολυσματικό παθογόνο σε ό,τι αφορά τη μόλυνση από ό,τι, για παράδειγμα, η σαλμονέλα», λέει ο Adalja. «Διαδίδεται πολύ γρήγορα και μερικές φορές δεν προκαλεί τα αποκαλυπτικά σημάδια που οι άνθρωποι σκέφτονται ότι προκαλεί ένα τροφιμογενές νόσημα: εμετό και διάρροια. Η λιστέρια μπορεί να μην τα προκαλεί αυτά. Μπορεί απλώς να παρουσιαστεί ως συστηματική λοίμωξη ή με μηνιγγίτιδα».
Γιατί παρατηρείται αυτή τη στιγμή πληθώρα ανακλήσεων τροφίμων παγκοσμίως
Οι τελευταίες προειδοποιήσεις έρχονται να προστεθούν σε μια σταθερή αύξηση των ανακλήσεων τροφίμων μετά την πανδημία. Το 2023, ο συνολικός αριθμός των ανακλήσεων τροφίμων και των προειδοποιήσεων για τη δημόσια υγεία από το USDA και το FDA ήταν ο υψηλότερος που έχει σημειωθεί τα τελευταία χρόνια, σύμφωνα με έκθεση του US Public Interest Research Group, μιας ομάδας υπεράσπισης των καταναλωτών. (Ωστόσο, εξακολουθούν να είναι χαμηλότεροι από ό,τι ήταν από το 2018 έως το 2020).
Σύμφωνα με την ΕΛΣΤΑΤ επίσης, η σαλμονέλωση ήταν ένα από τα τέσσερα λοιμώδη νοσήματα που παρουσίασαν τη μεγαλύτερη αύξηση στην Ελλάδα το 2023. Συγκεκριμένα, η σαλμονέλωση αυξήθηκε κατά 46,3% και κορυφώθηκε τους καλοκαιρινούς μήνες, με τον Αύγουστο και τον Σεπτέμβριο να έχουν τα περισσότερα κρούσματα (224 και 198 αντίστοιχα).
Οι ανακλήσεις αυτές οφείλονταν σε μεγάλο βαθμό στην ελλιπή γνωστοποίηση από τις εταιρείες των αλλεργιογόνων σε διάφορα τρόφιμα, ενώ ένα μικρότερο ποσοστό οφειλόταν στην ανακάλυψη βακτηρίων σε είδη.
Οι πρόσφατες ανακλήσεις οφείλονται σε διάφορους παράγοντες, συμπεριλαμβανομένων των μακρύτερων και πιο περίπλοκων αλυσίδων εφοδιασμού τροφίμων. Βασικά, αν υπάρχουν περισσότερα βήματα που εμπλέκονται στην επεξεργασία και τη συσκευασία των τροφίμων, υπάρχουν περισσότερες πιθανότητες να εξαπλωθούν τα μικρόβια και να μολυνθούν τα προϊόντα. Η δημοτικότητα και η επικράτηση των επεξεργασμένων τροφίμων, τα οποία αποτελούν σημαντική πηγή τέτοιων παθογόνων μικροοργανισμών, είναι επίσης ένα ζήτημα.
«Το σύστημα εφοδιασμού μας έχει γίνει τόσο περίπλοκο που υπάρχουν όλο και περισσότερα «τυφλά σημεία» στο σύστημα», δήλωσε στο Vox ο Darin Detwiler, ειδικός σε θέματα πολιτικής τροφίμων στο Πανεπιστήμιο Northeastern.
Την ίδια ώρα, έχουν αυξηθεί και οι μέθοδοι ελέγχου για παθογόνα, που πλέον μπορούν να δώσουν αποτελέσματα πιο γρήγορα από ό,τι στο παρελθόν. Αυτό σημαίνει ότι τυχόν κρούσματα μπορούν να εντοπίζονται ταχύτερα, δίνοντας έτσι την εντύπωση ότι είναι περισσότερα σε σχέση με το παρελθόν.
Η τεχνολογία βοηθά και αυτή με τον τρόπο της, καθώς οι «προειδοποιήσεις» για τροφιμογενή νοσήματα, αλλεργιογόνα και μη εγκεκριμένα πρόσθετα σε τρόφιμα αποστέλλονται πλέον άμεσα. Τελευταίο παράδειγμα στην ελληνική αγορά, η ανάκληση κανέλας στην οποία διαπιστώθηκε η παρουσία του μη εγκεκριμένου πρόσθετου διοξειδίου του θείου Ε220.
Σε κάθε περίπτωση, όπως επισημαίνουν οι ειδικοί, παρόλο που το βάρος της διασφάλισης της ασφάλειας των τροφίμων θα πρέπει να πέφτει στις εταιρείες που τα παράγουν και τα διαχειρίζονται, καθώς και στους κυβερνητικούς φορείς που είναι επιφορτισμένοι με τους ελέγχους, οι καταναλωτές θα πρέπει να είναι περισσότερο ενήμεροι για τους κινδύνους που ενέχουν τα τρόφιμά τους.
«Να υποθέτουμε ότι τα τρόφιμα είναι πάντα μολυσμένα»
«Πρέπει να υποθέτουμε ότι τα τρόφιμα είναι πάντα μολυσμένα», λέει ο Detwiler: «Πρέπει πάντα να είμαστε σε εγρήγορση σχετικά με… το πού αγοράζουμε, το τι αγοράζουμε, τι τρώμε, πώς προετοιμάζουμε το φαγητό, τις ερωτήσεις που κάνουμε, τέτοιου είδους πράγματα, για να είμαστε και εμείς συμμέτοχοι σε αυτή τη διαδικασία».
Πηγή: iatropedia.gr