Ο ρόλος της διατροφής στην αντιμετώπιση της υπέρτασης

Αρτηριακή πίεση είναι η πίεση που ασκείται στο εσωτερικό των αρτηριών, καθώς η καρδιά συστέλλεται και ωθεί το αίμα διαμέσου των αγγείων. Η συνεχής αυτή ροή αίματος, εφοδιάζει τον οργανισμό με το απαραίτητο οξυγόνο και τις θρεπτικές ουσίες. Αρα η αρτηριακή πίεση είναι σημαντική για την διατήρηση της ζωής μας. Από την άλλη πλευρά η αυξημένη αρτηριακή πίεση, δημιουργεί προβλήματα τόσο στην καρδιά, όσο και στα αγγεία, με αποτέλεσμα την καρδιακή ανεπάρκεια, την στεφανιαία νόσο, το αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιo ή τη νεφρική ανεπάρκεια. 

Επιδημιολογικά δεδομένα για την υπέρταση
Στις χώρες του Δυτικού κόσμου περίπου το 30% του πληθυσμού πάσχει από υπέρταση. Εκτιμάται ότι 90% των ενηλίκων μέχρι να φτάσουν στην ηλικία των 65 ετών, θα παρουσιάσουν υψηλή πίεση. Ο ορισμός της υπέρτασης είναι η αύξηση της αρτηριακής πίεσης πάνω από τα φυσιολογικά επίπεδα, δηλαδή πάνω από 140mm Hg για τη συστολική πίεση και 90mm Hg για τη διαστολική πίεση. Συστολική ονομάζεται η πίεση που ασκεί το αίμα στα τοιχώματα των αρτηριών κατά τη στιγμή της συστολής της καρδιάς, ενώ η διαστολική πίεση είναι η πίεση που ασκείται από το αίμα στα τοιχώματα των αρτηριών τη στιγμή που η καρδιά διαστέλλεται και ετοιμάζεται για την επόμενη συστολή. Η υπέρταση είναι κατά 90% ιδιοπαθής, δηλαδή δεν οφείλεται σε κάποιο συγκεκριμένο παθολογικό αίτιο, ενώ για το υπόλοιπο 10% ευθύνονται διάφοροι παράγοντες, όπως είναι η παχυσαρκία, η υπερκατανάλωση νατρίου (αλατιού), η χαμηλή πρόσληψη καλίου, ο διαβήτης, και φυσικά η ηλικία. Στα συμπτώματα της υπέρτασης περιλαμβάνονται ο πονοκέφαλος, το αίσθημα κόπωσης, η ζαλάδα και το αίσθημα καύσου.
Οι επιπτώσεις της αυξημένης αρτηριακής πίεσης στην υγεία του ανθρώπου είναι καθοριστικές, καθώς η υπέρταση αποτελεί προδιαθεσικό παράγοντα για την εμφάνιση σοβαρών ασθενειών όπως είναι το εγκεφαλικό επεισόδιο, η αθηροσκλήρωση, το έμφραγμα του μυοκαρδίου και η νεφρική ανεπάρκεια. Παρά τις συνεχείς εξελίξεις στη θεραπεία της υπέρτασης τα τελευταία χρόνια, εξακολουθεί να αποτελεί ένα από τα βασικότερα προβλήματα υγείας.
Πρόσφατα η Ευρωπαϊκή Καρδιολογική Εταιρεία εξέδωσε οδηγίες για την αντιμετώπιση της υπέρτασης με κύριο στόχο τη μείωση της χρήσης αντιυπερτασικών φαρμάκων. Στις βασικές συστάσεις που περιγράφονται περιλαμβάνονται η διακοπή του καπνίσματος, η μείωση του σωματικού βάρους, η μετρίαση της κατανάλωσης αλκοόλ, η αύξηση της άσκησης, η μείωση της πρόσληψης νατρίου, η αύξηση της κατανάλωσης φρούτων και λαχανικών (και μέσω αυτών η αύξηση στην πρόσληψη καλίου) και τέλος η μείωση της κατανάλωσης λίπους και ιδιαιτέρως κορεσμένου. Είναι προφανές ότι η φαρμακευτική αγωγή δεν ενδείκνυται για όλους, καθώς είναι δυνατό, με ορισμένες αλλαγές στη διατροφή αλλά και στον γενικότερο τρόπο ζωής, να επιτευχθεί ρύθμιση της αρτηριακής πίεσης. 

Διατροφική αντιμετώπιση της υπέρτασης
Η πιο γνωστή και μέχρι σήμερα αποτελεσματική διατροφική μέθοδος αντιμετώπισης της υπέρτασης είναι η λεγόμενη DASH diet. Πρόκειται για μία δίαιτα που συστήνεται σε προϋπερτασικά και υπερτασικά άτομα και είναι πλούσια σε φρούτα, λαχανικά και γαλακτοκομικά προϊόντα χαμηλών λιπαρών. Είναι αποδεδειγμένο ότι η δίαιτα DASH έχει εμφανή επίδραση στην αρτηριακή πίεση μέσα σε μόλις 14 μέρες από την έναρξή της. Η συγκεκριμένη δίαιτα μοιάζει σε αρκετά σημεία με τη Μεσογειακή και έχει εγκριθεί από σημαντικούς φορείς, όπως είναι η Euro-Asian Bridge όπου πρόεδρος είναι ο κορυφαίος Καρδιοχειρουργός στον κόσμο καθηγητής Σωτήρης Πράπας
Είναι σημαντικό να τονίσουμε πως, καθώς η δίαιτα αυτή είναι πλούσια σε φρούτα και λαχανικά, παρέχει υψηλές ποσότητες καλίου το οποίο, οπως αναφέρθηκε προηγουμένως, μπορεί να διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο τη ρύθμιση της αρτηριακής πίεσης.

Κάλιο και αρτηριακή πίεση
Το κάλιο είναι ένα πολύ σημαντικό ιχνοστοιχείο το οποίο αποτελεί φυσικό συστατικό των τροφίμων, με καλύτερες πηγές τα φρούτα και τα λαχανικά. Ο βιολογικός του ρόλος είναι ιδιαίτερα σημαντικός, καθώς συμμετέχει στις ίδιες λειτουργίες με το νάτριο αλλά με συμπληρωματικό τρόπο, γεγονός που καθιστά την ισορροπία μεταξύ των δύο αυτών στοιχείων ιδιαίτερα σημαντική. Το κάλιο βρίσκεται κατά κύριο λόγο εντός των κυττάρων ενώ το νάτριο εκτός. Μέσω μίας «αντλίας» η οποία βρίσκεται στην επιφάνεια των κυττάρων, τα δύο αυτά ιόντα ανταλλάσσονται εντός και εκτός των κυττάρων, μία διαδικασία που είναι σημαντική μεταξύ άλλων και για την καρδιακή λειτουργία. Διαταραχές σε αυτή τη διαδικασία «ανταλλαγής» μπορούν να προκαλέσουν σοβαρά προβλήματα στην υγεία, μεταξύ άλλων και υπέρταση.
Η υψηλή πρόσληψη νατρίου, η χαμηλή πρόσληψη καλίου ή ο συνδυασμός τους μπορεί να οδηγήσουν στην εμφάνιση υπέρτασης. Ειδικότερα στις κοινωνίες δυτικού τύπου όπου η κατανάλωση φρούτων και λαχανικών είναι χαμηλή και προτιμώνται τρόφιμα επεξεργασμένα με υψηλή περιεκτικότητα σε αλάτι, τα ποσοστά εμφάνισης της πάθησης είναι αρκετά υψηλά. Αντιθέτως, στους χορτοφάγους και σε κοινωνίες με διατροφή πλούσια σε λαχανικά και φρούτα παρατηρείται υψηλή πρόσληψη καλίου και περιορισμένη νατρίου και ο επιπολασμός της υπέρτασης είναι χαμηλότερος. Πιο συγκεκριμένα, σε μία πρόσφατη έρευνα που δημοσιεύτηκε στο Journal of Clinical Hypertension φάνηκε πως, όταν υπερτασικοί ασθενείς αύξησαν τη πρόσληψη καλίου, η συχνότητα εμφάνισης υπέρτασης μειώθηκε κατά 10% και παράλληλα αυξήθηκε το προσδόκιμο επιβίωσης. 

Τρόφιμα υψηλής περιεκτικότητας σε κάλιο, χαμηλής περιεκτικότητας σε νάτριο
Οι καλύτερες πηγές καλίου είναι τα φρέσκα τρόφιμα που δεν έχουν υποστεί επεξεργασία, καθώς δεν έχει επηρεαστεί η περιεκτικότητα καλίου στο τρόφιμο λόγω κατεργασίας αλλά ούτε έχει προστεθεί σε αυτά νάτριο. Ορισμένα από τα τρόφιμα με χαμηλή περιεκτικότητα σε νάτριο και υψηλή σε κάλιο είναι  φρούτα όπως το βερίκοκο, η μπανάνα και το πορτοκάλι, λαχανικά όπως η τομάτα, το μαρούλι και το σπανάκι, η πατάτα, τα μανιτάρια, τα φασόλια, καθώς και ο μαϊντανός. 

Ημερήσια πρόσληψη καλίου
Οι Διαιτητικές Τιμές Αναφοράς για την πρόσληψη νατρίου είναι τα 2,3g/ ημέρα και για την πρόσληψη καλίου τα 4,7γρ/ ημέρα. Ενώ στην Ελλάδα παρατηρείται υπερβολική κατανάλωση νατρίου, φαίνεται ότι σχεδόν το ήμισυ του πληθυσμού δεν προσλαμβάνει επαρκείς ποσότητες καλίου. Ένας τρόπος για να αυξήσουμε το κάλιο στη διατροφή μας είναι να συμπεριλάβουμε σε αυτή περισσότερα φρούτα και λαχανικά στη διατροφή μας. Επιπλέον, μία καλή εναλλακτική είναι η κατανάλωση τροφίμων εμπλουτισμένων με κάλιο, τα οποία άρχισαν πρόσφατα να κυκλοφορούν και στην ελληνική αγορά. Καθώς οι ρυθμοί της σύγχρονης ζωής είναι ιδιαιτέρως γρήγοροι και σχεδόν κανείς δεν έχει την πολυτέλεια του χρόνου να διατραφεί σωστά και να προσλάβει έτσι όλα τα θρεπτικά συστατικά που έχει ανάγκη, τα προϊόντα αυτά μπορούν να αποτελέσουν ένα χρήσιμο εργαλείο για όσους θέλουν να συμπληρώσουν την καθημερινή πρόσληψη καλίου, βοηθώντας παράλληλα στην φροντίδα της αρτηριακής τους πίεσης.

Αθληση & Υπέρταση
Η υψηλή αρτηριακή πίεση τα στεφανιαία αγγεία της καρδιάς με πολλούς τρόπους, προκαλώντας τελικά τη στένωσή τους.
Η υπέρταση αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους παράγοντες της αθηρωματικής διεργασίας. Βλάπτει το ενδοθήλιο των αρτηριών με τους ακόλουθους τρεις τρόπους:

1) Με άμεσο αιμοδυναμικό τρόπο, ερεθίζοντάς το και προκαλώντας του ζημιά.

2) Ενεργοποιώντας το νευροορμονικό σύστημα ρενίνης-αγγειοτασίνης, που συντελεί και αυτό στην αθηρωμάτωση.

3) Ενεργοποιώντας λόγω του στρες που συνυπάρχει κατά κανόνα με την υπέρταση το συμπαθητικό σύστημα, το οποίο επιδρά δυσμενώς στους θρομβωτικούς μηχανισμούς».

Η διεργασία αυτή διαρκεί χρόνια- πιθανώς και από την παιδική ηλικία- ιδίως εάν η πίεση δεν ρυθμίζεται σωστά με φάρμακα και υγιεινή ζωή. Το πρόβλημα εκδηλώνεται συντομότερα και εντονότερα εάν υπάρχει κληρονομική προδιάθεση.

Στις περιπτώσεις όπου η υπέρταση έχει προκαλέσει σημαντική βλάβη στα αγγεία, συνισστάται ο ασθενής να σταματήσει άμεσα την ανταγωνιστική άθληση, που απαιτεί μεγάλη σωματική κόπωση, με αποτέλεσμα την αύξηση της αρτηριακής πίεσης.  Δεν απαγορεύεται, όμως, η απλή άθληση.
Επιπλέον, εάν υπάρχει πρόβλημα μόνο στον πρόσθιο κατιόντα κλάδο, και δεν υπάρχουν επιπλέον στενώσεις, μπορεί ο ασθενής να επιστρέψει, ακόμα και στον πρωταθλητισμό ύστερα από τρεις έως έξι μήνες και εφόσον, βέβαια,  εξετασθεί, εκ νέου, λεπτομερώς. Τα τελευταία, πάντως χρόνια, εφαρμόζονται και στη χώρα μας Τεστ Γονιδιακής Προγνωστικής, από το Κέντρο Μοριακής Ανάλυσης & Ταυτοποίησης DNA, Geno-Type Biotechnology, (www.geno-type.gr) μέσω ων οποίων η πρόληψη γίνεται ακόμα πιο εύκολη, και ο πρωταθλητισμός ακόμα πιο ασφαλής. Δεν είναι τυχαίο που η ΠΑΕ Παναθηναϊκός εφαρμόζει γενετικά τεστ προσδιορισμού στα 4000 παιδιά των ακαδημιών ποδοσφαίρου, πανελλαδικά,  σε συνεργασία με το προαναφερθεν Μοριακό Κέντρο.