Πριν ακόμη δούμε ολοκληρωμένες – σύγχρονες Μονάδες Εντατικής Θεραπείας (ΜΕΘ) στη χώρα μας, κάποιοι πρωτοπόροι πριν πενήντα (50) περίπου χρόνια ξεκίνησαν τη μηχανική υποστήριξη της αναπνοής σε ασθενείς (κυρίως ενήλικες) με οξεία αναπνευστική ανεπάρκεια.
Ιστορικά θα πρέπει να αναφερθεί ότι η προσπάθεια δημιουργίας Μονάδων Εντατικής Θεραπείας τόσο στα άλλα (δυτικά τότε) ευρωπαϊκά κράτη, όσο και στα ανεπτυγμένα κράτη του λοιπού δυτικού κόσμου (ΗΠΑ, Καναδάς, Αυστραλία) είχε ήδη ξεκινήσει τουλάχιστον μία και δύο δεκαετίες νωρίτερα. Σα αυτό, ρόλο έπαιξε η ανάγκη για μηχανική αναπνευστική υποστήριξη των ασθενών με οξεία πολιομυελίτιδα.
ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ
Στη συνέχεια, η δημιουργία του Εθνικού Συστήματος Υγείας (ΕΣΥ) στις αρχές της δεκαετίας του ’80 συνέβαλε σημαντικά στην οργάνωση των πρώτων ΜΕΘ για ενήλικες και παιδιά καθώς και των πρώτων Μονάδων Εντατικής Νοσηλείας Νεογνών.
Χωρίς να απαριθμήσουμε μία – μία τις πρώτες ΜΕΘ, γεγονός είναι ότι κάποια νοσοκομεία των Αθηνών αλλά και της Θεσσαλονίκης πρωτοπόρησαν. Το τέλος της δεκαετίας του ’80 μας βρίσκει με μία σχεδόν ΜΕΘ σε κάθε μεγάλο νοσοκομείο των δύο αυτών μεγαλύτερων πόλεων, τουλάχιστον 12 στο σύνολο, με διαφορετική όμως δυναμικότητα σε κλίνες, εξοπλισμό, ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό.
Η επόμενη δεκαετία του ’90 χαρακτηρίζεται από την ανάπτυξη νέων ΜΕΘ σε νοσοκομεία άλλων πόλεων και κυρίως στα νέα πανεπιστημιακά νοσοκομεία Πάτρας, Λάρισας, Ηρακλείου, Ιωαννίνων και Αλεξανδρούπολης.
ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ
Τη δεκαετία του 2000 έχουμε πλέον την ανάπτυξη κι άλλων ΜΕΘ σε πολλά περιφερειακά νοσοκομεία κι άλλων πόλεων ακόμη και των μεγάλων νησιών (Κρήτη, Ρόδος, Χίος, Κέρκυρα).
Η Ελληνική Εταιρεία Εντατικής Θεραπείας
Σημαντική συμβολή στην ανάπτυξη της Εντατικολογίας στη χώρα μας είχε και η ίδρυση της Ελληνικής Εταιρείας Εντατικής Θεραπείας (ΕΕΕΘ) κατά το τέλος της δεκαετίας του ’80, η οποία έμελλε να αποτελέσει το λίκνο όλων των Εντατικολόγων, κυρίως ενηλίκων – παιδιών, αρχικά και νεογνών, που στη συνέχεια επέλεξαν να εκπροσωπηθούν από τη δική τους Εταιρεία Νεογνολογίας.
Η ΕΕΕΘ, διασυνδεδεμένη με τις αντίστοιχες ευρωπαϊκές κι αμερικανικές εταιρείες, ανέλαβε τον ηγετικό επιστημονικό της ρόλο με τη διενέργεια των ελληνικών συνεδρίων αλλά και τη φιλοξενία ευρωπαϊκών και διεθνών συνεδρίων στη χώρα μας, πέραν των άλλων εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων της, τις οποίες διοργάνωνε είτε από μόνη της, είτε σε συνεργασία με άλλες ελληνικές επιστημονικές εταιρείες.
Εντατική Θεραπεία: Η δεκαετία του ’90
Στην αυγή της δεκαετίας του ‘90 η ΕΘ απελευθερώθηκε από την προσπάθεια εναγκαλισμού της από κάποιες ειδικότητες (που τη θεωρούσαν «κτήμα» τους) και καθιερώθηκε δια νόμου ως Εξειδίκευση πολλών κλινικών ειδικοτήτων.
Έτσι, και το γνωστικό της αντικείμενο απετέλεσε μια ξεχωριστή ιατρική οντότητα (Εντατικολογία) και διασφαλίστηκε η αυτόνομη λειτουργία των ΜΕΘ.
Στα μέσα της δεκαετίας του ’90 οι ιατροί (κυρίως διευθυντές) των ΜΕΘ, εκπαιδευμένοι οι περισσότεροι σε ΜΕΘ του εξωτερικού, έλαβαν τον τίτλο του Εντατικολόγου, με την προϋπόθεση ότι είχαν ήδη 2 χρόνια προϋπηρεσίας σε ΜΕΘ.
Παράλληλα, συστήθηκαν θέσεις εξειδίκευσης στις περισσότερες, αν όχι σε όλες τις ήδη λειτουργούσες ΜΕΘ, και με πρωτοποριακή διαδικασία, η οποία συνίστατο στην επιλογή με συνέντευξη από τριμελή επιτροπή, ξεκίνησε η «παραγωγή» των νέων ιατρικών στελεχών των ΜΕΘ, οι οποίοι μετά από διετή υπηρεσία σε ΜΕΘ, αποκτούσαν το δικαίωμα συμμετοχής σε εξετάσεις για την απόκτηση του τίτλου του Εντατικολόγου, ύστερα από επιτυχή γραπτή και προφορική εξέταση.
Η συμβολή των ΜΕΘ
Η ήδη αναφερθείσα αυτόνομη λειτουργία των ΜΕΘ, κατά το πρότυπο των ευρωπαϊκών κι αμερικανικών ΜΕΘ, συνέβαλε στην ολιστική αντιμετώπιση του βαριά πάσχοντα ασθενή. Σ’ αυτή βοήθησε κι η ανάπτυξη νέων μεθόδων διάγνωσης, όπως για παράδειγμα της «αιματηρής» αιμοδυναμικής παρακολούθησης, και η ευρεία εφαρμογή των τεχνικών υποβοήθησης ή υποκατάστασης των ανεπαρκούντων οργάνων, όπως του μηχανικού αερισμού, της αιμοδιήθησης κλπ.
Η αυτόνομη λειτουργία των ΜΕΘ απέβη εις όφελος των ασθενών, τους οποίους η νέα «εντατική» αντίληψη βοηθούσε όχι μόνο να επιβιώνουν αλλά και να αποκαθίστανται με τις λιγότερες δυνατές συνέπειες από τη νόσο και τη νοσηλεία στη ΜΕΘ καθώς και τις πολλαπλές πλην απαραίτητες παρεμβάσεις.
Χαρακτηριστικοί παράμετροι της συνολικής φροντίδας των ασθενών της ΜΕΘ αποτελούσαν η καθημερινή φυσικοθεραπεία, αναπνευστική και κινητική, η συνεχής εντερική σίτιση, η αναλγησία, η καταστολή, η έγκαιρη κινητοποίηση, η λογική χρήση φαρμάκων και η ψυχολογική στήριξη ασθενών και συγγενικού περιβάλλοντος.
Όμως οι ΜΕΘ συνέβαλαν και στη συνολική εξέλιξη πολλών ειδικοτήτων, τόσο παθολογικών, όσο και χειρουργικών: πέραν της αντιμετώπισης του οξέος πάσχοντος ασθενή, είτε με οξεία αναπνευστική, κυκλοφορική ή άλλη ανεπάρκεια, χάρη στις ΜΕΘ αναπτύχθηκαν οι καρδιοχειρουργικές επεμβάσεις, οι «επιθετικές» θεραπείες κατά του καρκίνου, η προσπάθεια διάσωσης του πολύ-τραυματία και η αντιμετώπιση οξέων εγκεφαλικών επεισοδίων.
Ειδικότερη αναφορά θα πρέπει να γίνει στις μεταμοσχεύσεις των συμπαγών οργάνων, οι οποίες σύμφωνα με ένα διεθνές «δόγμα» αρχίζουν και τελειώνουν στις ΜΕΘ: εκεί θα βρεθεί το πολύτιμο μόσχευμα κι εκεί θα νοσηλευτεί ο μεταμοσχευθείς ασθενής.
Η δεκαετία του 2000
Η δεκαετία του 2000 χαρακτηρίστηκε από την προσπάθεια περαιτέρω και πιο ορθολογικής ανάπτυξης των ΜΕΘ, βασιζόμενη στην ακριβή καταγραφή των πραγματικών αναγκών για μια κλίνη ΜΕΘ σ’ όλη τη χώρα! Η έρευνα απετέλεσε πρωτοποριακή πρωτοβουλία της πολιτικής ηγεσίας του Υπουργείου Υγείας και διεκπεραιώθηκε σε συνεργασία με το τότε Προεδρείο της ΕΕΕΘ (2000 – 2004).
Όμως η προσπάθεια αυτή εν μέρει απέδωσε, καθ’ όσον τόσο τοπικές επιρροές, όσο και η έλλειψη μιας συνέχειας στις πολιτικές επιλογές υγείας, δεν επέτρεψαν τη συνολική υλοποίηση ενός φιλόδοξου, πλην όμως απόλυτα τεκμηριωμένου σχεδίου, το οποίο είχε εκπονηθεί με συστηματική και λεπτομερή αναζήτηση των τότε αναγκών σε κλίνες ΜΕΘ πανελλαδικά!
Να μην παραγνωρίζουμε όμως ότι κι η ανάπτυξη σημαντικών ιδιωτικών νοσηλευτηρίων, κυρίως στην Αθήνα αλλά και στη Θεσσαλονίκη, συνέβαλε στη δημιουργία «ιδιωτικών» ΜΕΘ, οι οποίες προσμετρήθηκαν και προσμετρούνται στο συνολικό δυναμικό των κλινών ΜΕΘ, ενηλίκων, παιδιών και νεογνών.
Ακόμη, η νέα οργάνωση κι εξέλιξη (ήδη από το τέλος της δεκαετίας του ’80) του Εθνικού Κέντρου Άμεσης Βοήθειας (ΕΚΑΒ), το οποίο από απλό δίκτυο ασθενοφόρων μεταφοράς ασθενών έγινε φορέας προνοσοκομειακής αντιμετώπισης και διακομιδής ασθενών, βοήθησε στη διασύνδεση των νοσοκομείων και την αξιοποίηση όλων των διαθέσιμων κλινών ΜΕΘ.
Μετά το 2010
Μετά το 2010 η οικονομική κρίση αναπόφευκτα επηρέασε και το χώρο των ΜΕΘ, ιδίως ως προς την προοπτική ανάπτυξης νέων ΜΕΘ στα δημόσια νοσοκομεία και την ανανέωση του εξοπλισμού τους. Συνεπακόλουθο να αυξηθούν έτι περαιτέρω οι ιδιωτικές κλίνες ΜΕΘ, όπου το πρόβλημα διαχρονικά δεν είναι η ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών, καθόσον όλες είναι στελεχωμένες με Εντατικολόγους, αλλά το κόστος για τους ασθενείς, παρόλο που ένα μέρος καλύπτεται από τον ΕΟΠΥΥ.
Αξίζει όμως να λεχθεί ότι σ’ αυτήν την περίοδο γνωστά κοινωφελή ιδρύματα ανέλαβαν να χρηματοδοτήσουν την ανακαίνιση των ήδη λειτουργουσών ΜΕΘ, (περισσότερο παιδιών / νεογνών), μαζί με την ανανέωση του εξοπλισμού τους.
Η συμβολή των ΜΕΘ στην πανδημία του κορονοϊού
Και φτάνουμε στη δραματική φάση της πανδημίας από τον κορωνοϊό, όπου η βαριά νόσηση έφερε τις ΜΕΘ στο επίκεντρο του αγώνα σωτηρίας των πρώτων ασθενών με COVID 19. Όμως η πανδημία συνέβαλε και στην κατανόηση αυτού που πάντα ήταν το δόγμα της Εντατικολογίας, δηλαδή τη συνολική στήριξη, ορθολογική κι ισορροπημένη, του πάσχοντος οργανισμού, η δε προσπάθεια διάσωσης του να συνοδεύεται με την προστασία του από τις επιπτώσεις της μακράς νοσηλείας και των διαγνωστικών – θεραπευτικών πράξεων.
Μαζί ευοδώθηκε και η αντίληψη της πρώιμης αποκατάστασης, που θα πρέπει πάντα να ξεκινάει μέσα από τις ΜΕΘ (όπως κι από οποιονδήποτε άλλο θάλαμο νοσηλείας) και βεβαίως να συνεχίζεται στα ειδικά Κέντρα Αποκατάστασης μετά την έξοδο του ασθενούς από το νοσοκομείο.
Όμως η πανδημία ανέδειξε και τη χρόνια παθογένεια του ΕΣΥ, θύμα της οποίας είναι και οι ΜΕΘ, κυρίως την έλλειψη κλινών ΕΘ, την υποστελέχωση (ιατρική και νοσηλευτική), την κτιριακή και τεχνολογική γήρανση τους.
Έγινε μια σημαντική, όμως κατ’ ανάγκη βιαστική, προσπάθεια διόρθωσης της κατάστασης αυτής, η οποία εν μέρει απέδωσε με δημόσιες και ιδιωτικές δαπάνες: άμεσα αυξήθηκαν οι κλίνες στις ήδη λειτουργούσες ΜΕΘ, ταχέως αναπτύχθηκαν νέες ΜΕΘ, ενισχύθηκε το ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό (κυρίως επικουρικό) κι έγινε προμήθεια νέου εξοπλισμού.
Σήμερα
Μετά από όλη αυτή την πεντηκονταετή διαδρομή και την κορύφωση της με αφορμή την πανδημία, η ΕΘ θεωρητικά βρίσκεται σε μια καλύτερη κατάσταση, αν λάβουμε υπ’ όψη μας ότι «χάρη» στην πανδημία αυξήθηκαν σημαντικά οι συνολικές κλίνες ΕΘ.
Όμως για να πούμε ότι αυτή η «καλύτερη κατάσταση» είναι στέρεη, θα πρέπει πολλά ποσοτικά στοιχεία (στελέχωση – εξοπλισμός – υλικά – φάρμακα) καθώς και ποιοτικά στοιχεία (τεκμηριωμένη ιατρική, πρωτόκολλα, θεραπευτικές οδηγίες, μηχανοργάνωση, ηλεκτρονική διασύνδεση των ΜΕΘ, ποιοτικός έλεγχος, αξιολόγηση, πιστοποίηση, κοστολόγηση, τιθάσευση δαπανών) να γίνουν από ζητούμενα, πάγια δεδομένα!
Ειδικότερα το θέμα της στελέχωσης των ΜΕΘ διαγράφεται ζοφερό: η φυγή στο εξωτερικό των Ελλήνων απόφοιτων των Ιατρικών και Νοσηλευτικών Σχολών αποτελεί την άμεση και ορατή απειλή έλλειψης προσωπικού. Χωρίς αυτό, ΜΕΘ δεν νοούνται!
Χατζής Αναστάσιος Παιδίατρος – Εντατικολόγος
τ. Συντονιστής Διευθυντής ΜΕΘ Νοσοκομείου Παίδων Η ΑΓΙΑ ΣΟΦΙΑ
Κεχρής Ιωάννης Χειρουργός – Εντατικολόγος
Διευθυντής Τακτικών Εξωτερικών Ιατρείων & Αν. Διευθυντής ΜΕΘ «Ερρίκος Ντυνάν Hospital Center»
Ταμίας ΔΣ του Ιατρικού Συλλόγου Αθηνών
Αλοΐζος Σταύρος MD, PhD Παθολόγος – Εντατικολόγος
Γενικός Αρχίατρος
Συντονιστής Διευθυντής ΜΕΘ ΝΙΜΤΣ
Μήλιος Κωνσταντίνος Αναισθησιολόγος – Εντατικολόγος
τ. Συντονιστής Διευθυντής ΜΕΘ Νοσοκομείου ΧΑΤΖΗΚΩΝΣΤΑ Ιωαννίνων
Δρ. Κομνός Απόστολος Αναισθησιολόγος – Εντατικολόγος
τ. Συντονιστής Διευθυντής ΜΕΘ Κουτλιμπάνειου Νοσοκομείου Λάρισας
Πρόεδρος Επιστημονικού Συμβουλίου Νοσηλευτηρίου ΙΑΣΩ Θεσσαλίας
Μέλος Πανελληνίου Ιατρικού Συλλόγου
Μπαλτόπουλος Γεώργιος Πνευμονολόγος – Εντατικολόγος
Ομ. Καθηγητής Εντατικολογίας ΕΚΠΑ
τ. Συντονιστής Διευθυντής ΜΕΘ ΓΟΝΚ «Οι Άγιοι Ανάργυροι»
Πρόεδρος ΔΣ Ινστιτούτου Μελέτης της Βαριάς Νόσου
