Στη σύγχρονη εποχή, με τους καταιγιστικούς ρυθμούς, πολλοί είναι οι εργαζόμενοι που εξαντλούνται ψυχικά και σωματικά. Αυτή η παρατεταμένη περίοδος κόπωσης, γνωστή ως burn-out, δεν συνιστά απλώς μια ψυχική κατάσταση αλλά ένα πραγματικό σύνδρομο που επηρεάζει πληθώρα εργαζομένων σε όλο τον κόσμο.
Η επαγγελματική εξουθένωση εξελίσσεται σε στάδια, καθώς οι απαιτήσεις και οι εργασιακοί στρεσογόνοι παράγοντες λειτουργούν σωρευτικά. Η κατανόηση των χαρακτηριστικών του κάθε σταδίου μπορεί να μας βοηθήσει να αναγνωρίσουμε τα σημάδια του burn-out πριν αυτό εξελιχθεί σε κίνδυνο για την υγεία.
ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ
Τι είναι το σύνδρομο του burn-out;
Τις τελευταίες δεκαετίες, η έννοια του burn-out αποτελεί συχνό θέμα συζήτησης μεταξύ των εργαζομένων. Το 2019, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) παρείχε διευκρινίσεις χαρακτηρίζοντας το burn-out ως ένα σύνδρομο που συνδέεται με το επαγγελματικό περιβάλλον.
Σύμφωνα, λοιπόν, με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, το σύνδρομο αυτό γνωστό και ως Σύνδρομο Επαγγελματικής Εξουθένωσης, χαρακτηρισμός ο οποίος δεν αποτελεί ιατρική διάγνωση, προκαλείται από “χρόνιο εργασιακό στρες, το οποίο δεν έχει αντιμετωπιστεί επιτυχώς”. Συνδέεται κυρίως με εξωτερικούς παράγοντες, όπως π.χ. με δυσλειτουργίες στον χώρο εργασίας.
Το σύνδρομο burn-out μπορεί να επηρεάσει την ψυχική, σωματική και συναισθηματική κατάσταση του ατόμου. Τα συναισθήματα της επαγγελματικής εξουθένωσης εμφανίζονται συνήθως όταν είστε καταβεβλημένοι και αισθάνεστε ότι δεν μπορείτε πλέον να αντεπεξέλθετε στις δυσκολίες της δουλειάς σας.
ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ
Ο όρος «burn-out» χρησιμοποιήθηκε πρώτη φορά τη δεκαετία του 1970 από τον Αμερικανό ψυχολόγο Herbert Freudenberger για να περιγράψει επαγγελματίες της ιατρικής, όπως γιατρούς και νοσηλευτές, οι οποίοι ένιωθαν εξουθενωμένοι από την εξαιρετικά κοπιώδη εργασία τους. Αργότερα, ο όρος εξελίχθηκε για να συμπεριλάβει κάθε εργαζόμενο επαγγελματία που βιώνει εξάντληση και αδυναμία να ανταπεξέλθει στα καθημερινά του καθήκοντα.
Άγχος vs Σύνδρομο Burn-out
Δεν πρέπει να συγχέουμε όμως την επαγγελματική εξουθένωση με το άγχος.
Το άγχος αφορά τη συνθήκη του να έχετε πάρα πολλά να διαχειριστείτε, πάρα πολλές ευθύνες, πάρα πολλές ώρες εργασίας.
Η επαγγελματική εξουθένωση είναι το αντίθετο. Συνήθως αισθανόμαστε ότι δεν έχουμε αρκετά -δεν έχουμε αρκετά κίνητρα, δεν έχουμε αρκετή ενέργεια, δεν μας φροντίζουν αρκετά.
Αντίστοιχου τύπου σύγχυση μπορεί να προκύψει και αναφορικά με την κατάθλιψη όταν αυτή παρερμηνεύεται σαν εξουθένωση. Ορισμένα συμπτώματα που σχετίζονται με την κατάθλιψη, όπως η εξάντληση και η δυσκολία διεκπεραίωσης καθηκόντων, μπορούν να «μεταμφιεστούν» σε σύνδρομο burn-out.
Στις περισσότερες περιπτώσεις, η επαγγελματική εξουθένωση σχετίζεται με την εργασία και δεν επηρεάζει την καθημερινή μας ζωή. Η κατάθλιψη, από την άλλη πλευρά, επηρεάζει κάθε πτυχή της καθημερινότητάς μας με επίμονα συναισθήματα απελπισίας, αναξιότητας ή αδυναμίας.
Ειδικά σε περιπτώσεις μειωμένης αυτοεκτίμησης, μη ρεαλιστικών προσδοκιών στον εργασιακό χώρο ή αδυναμίας αντιμετώπισης στρεσογόνων παραγόντων, υπάρχει αυξημένος κίνδυνος εμφάνισης του εν λόγω συνδρόμου. Το ίδιο ισχύει και στην περίπτωση μεγάλου φόρτου εργασίας, όταν υπάρχουν συγκρούσεις στο εργασιακό περιβάλλον ή οι απολαβές είναι μειωμένες.
Ποια είναι τα 5 στάδια του συνδρόμου burn-out;
Η επαγγελματική εξουθένωση δεν εμφανίζεται ξαφνικά. Αντίθετα, οι σκέψεις, τα συναισθήματα και οι ενέργειές μας εξελίσσονται μέσα από μια σειρά σταδίων. Τα αρχικά στάδια μπορεί να μη φαίνονται πολλά αλλά ενδεχομένως τελικά να οδηγήσουν σε μια φάση συνήθειας, η διάρκεια της οποίας δυσκολεύει την εκτέλεση των επαγγελματικών μας καθηκόντων.
Περίοδος «μέλιτος»
Όπως η φάση του μήνα του μέλιτος σε έναν γάμο, το στάδιο αυτό χαρακτηρίζεται από ενέργεια και αισιοδοξία. Είτε πρόκειται για την έναρξη ενός νέου επαγγελματικού βήματος είτε για τη διαχείριση μιας νέας εργασιακής συνθήκης, είναι σύνηθες να βιώνουμε ένα αίσθημα ικανοποίησης, το οποίο οδηγεί σε περιόδους παραγωγικότητας και στην ικανότητα να αξιοποιείτε τη δημιουργική σας πλευρά.
Έναρξη της φάσης του στρες
Η φάση του μέλιτος φθίνει και αρχίζουμε να βιώνουμε άγχος. Δεν είναι κάθε δευτερόλεπτο της ημέρας μας αγχωτικό αλλά οι στιγμές κατά τις οποίες το άγχος μάς κυριεύει είναι πιο συχνές και πιο έντονες. Στην αρχή αυτού του σταδίου, καλό είναι να προσέξουμε τυχόν σωματικά ή ψυχικά σημάδια. Μπορεί να αρχίσουμε να χάνουμε πιο εύκολα τη συγκέντρωσή μας ή να είμαστε λιγότερο παραγωγικοί κατά τη διεκπεραίωση εργασιών. Σωματικά, αρχίζει να εμφανίζεται κόπωση, καθιστώντας πιο δύσκολο το να κοιμηθούμε ή να απολαύσουμε δραστηριότητες εκτός εργασίας.
Φάση χρόνιου στρες
Φτάνουμε σε ένα σημείο κατά το οποίο το άγχος γίνεται πιο επίμονο ή ακόμα και χρόνιο. Καθώς η εξωγενής πίεση αυξάνεται, το άγχος είναι πιθανό να επηρεάζει σταθερά την εργασία μας. Παραδείγματα περιλαμβάνουν αίσθημα απάθειας, μη έγκαιρη ολοκλήρωση της εργασίας, καθυστέρηση στη δουλειά ή αναβλητικότητα κατά τη διάρκεια εργασιών. Σε κοινωνικό επίπεδο, μπορεί να αποτραβηχτούμε από τις συνήθεις συζητήσεις που σχετίζονται με την εργασία. Σε άλλες περιπτώσεις, ενδεχομένως να θυμώσουμε και να ξεσπάσουμε σε συναδέλφους. Δεν είναι λίγες οι φορές που αυτά τα συναισθήματα μεταφέρονται στο σπίτι και υπάρχει πιθανότητα να επηρεάσουν τις σχέσεις με τους φίλους και την οικογένεια.
Φάση εξουθένωσης
Η φάση αυτή ξεκινά όταν δεν είναι σπάνιες οι φορές που φτάνουμε στα όριά μας και δεν μπορείτε πλέον να λειτουργούμε όπως θα κάναμε υπό φυσιολογικές συνθήκες. Τα προβλήματα στη δουλειά αρχίζουν να μας προκαλούν εμμονή. Κατά καιρούς, μπορεί επίσης να αισθανόμαστε μουδιασμένοι και να βιώνουμε ακραία αυτοαμφισβήτηση. Τα σωματικά συμπτώματα γίνονται έντονα, οδηγώντας σε χρόνιους πονοκεφάλους, στομαχικές διαταραχές και γαστρεντερικά προβλήματα. Οι φίλοι και τα μέλη της οικογένειας μπορεί επίσης να παρατηρήσουν αλλαγές στη συμπεριφορά μας.
Φάση μονιμοποίησης της εξουθένωσης
Αν δεν αντιμετωπιστεί, το σύνδρομο του burn-out μπορεί να γίνει μέρος της καθημερινότητάς μας και τελικά να οδηγήσει σε άγχος ή κατάθλιψη. Μπορεί επίσης να αρχίσουμε να βιώνουμε χρόνια ψυχική και σωματική κόπωση η οποία μας εμποδίζει να εργαστούμε. Γίνεται ορατό το ενδεχόμενο να θέσουμε σε κίνδυνο τα εργασιακά μας κεκτημένα ή την ενδεχόμενη ανέλιξή μας.
Τα συμπτώματα του συνδρόμου του burn-out
Τα συμπτώματα της επαγγελματικής εξουθένωσης ποικίλλουν ανάλογα με τη φάση στην οποία βρισκόμαστε. Σε γενικές γραμμές, υπάρχουν τρία συμπτώματα που πρέπει να γνωρίζουμε: εξάντληση, «χάσιμο» του εαυτού μας (αποπροσωποποίηση) και μειωμένο αίσθημα προσωπικής ολοκλήρωσης.
Εξάντληση: εμφάνιση ψυχικής και σωματικής κόπωσης. Η ενέργεια που συνήθως έχουμε εξασθενεί λόγω επίμονης εξάντλησης.
Αποπροσωποποίηση: πρόκειται για ένα αίσθημα αδιαφορίας. Με άλλα λόγια, αρχίζουμε να αισθανόμαστε μουδιασμένοι. Για παράδειγμα, μπορεί να γίνουμε πιο κυνικοί σε ό,τι αφορά τα συναισθήματα και την εσωτερική μας λειτουργία εν γένει ή ενδεχομένως να απωλέσουμε την ικανότητα να επικοινωνούμε αποτελεσματικά με τους ανθρώπους.
Μειωμένο αίσθημα προσωπικής ολοκλήρωσης: Τείνει να εκδηλώνεται όταν αισθανόμαστε ότι η εργασία μας δεν μας ικανοποιεί και παράλληλα είμαστε ανίκανοι να τη φέρουμε εις πέρας. Για παράδειγμα, ενδεχομένως να μην λαμβάνουμε από την εργασία μας την ίδια ευχαρίστηση, την οποία συνηθίζαμε να λαμβάνουμε. Η δημιουργικότητά μας μπορεί να μειωθεί και ενδεχομένως να γίνει πιο δύσκολο το να συγκεντρωθούμε.
Τα συμπτώματα μπορεί επίσης να αποκτήσουν σωματικό, συναισθηματικό ή συμπεριφορικό χαρακτήρα.
Τα σωματικά συμπτώματα περιλαμβάνουν:
- Αίσθημα κόπωσης
- Δυσκολία στον ύπνο
- Αλλαγή της όρεξης
- Αντιμετώπιση πονοκεφάλων ή μυϊκού πόνου
Τα συναισθηματικά συμπτώματα περιλαμβάνουν:
- Έλλειψη κινήτρων
- Συναισθήματα αυτοαμφισβήτησης
- Αίσθηση αποτυχίας ή μοναξιάς
- Γενικευμένο αίσθημα δυσαρέσκειας
Τα συμπεριφορικά συμπτώματα περιλαμβάνουν:
- Αίσθημα δυσαρέσκειας
- Κοινωνική απομόνωση
- Μη διεκπεραίωση των αρμοδιοτήτων μας
- Εκρήξεις θυμού που σχετίζονται με την εργασία
Πως μπορούμε να ανακάμψουμε από το σύνδρομο burn-out;
Το σύνδρομο της επαγγελματικής εξουθένωσης πιθανώς ακούγεται αρκετά αγχωτικό γεγονός που ενδεχομένως μας κάνει να αναρωτιόμαστε αν θα μπορέσουμε ποτέ να ανακάμψετε από αυτό.
Υπάρχουν τρόποι να ανακάμψουμε και να μάθουμε να απολαμβάνουμε ξανά την εργασία μας.
Καταρχάς, πρέπει να είμαστε ειλικρινείς με τον εαυτό μας και να αναγνωρίσουμε ότι αντιμετωπίζουμε συμπτώματα επαγγελματικής εξουθένωσης.
Καλό θα ήταν να μιλήσουμε στον εργοδότη μας και να τον ενημερώσουμε για τις τρέχουσες δυσκολίες που αντιμετωπίζουμε. Ίσως να μας προτείνουν να πάρετε κάποιες μέρες άδεια για να επαναφορτίσουμε τις μπαταρίες μας.
Αν δε συμβεί κάτι τέτοιο, θα μπορούσαμε να ζητήσουμε μια ή δύο ημέρες άδειας ώστε να έχουμε την ευκαιρία να κάνουμε ένα βήμα πίσω και να επανεκτιμήσουμε την κατάστασή μας. Θα πρέπει να σκεφτούμε σοβαρά το ενδεχόμενο να κάνουμε διακοπές έτσι ώστε να χαλαρώσουμε πραγματικά.
Πριν επιστρέψουμε, καλό είναι να έχουμε βρει νέους τρόπους για να ανταπεξέλθουμε στη δουλειά μας, οι οποίοι θα μας βοηθήσουν να βρούμε ισορροπία μεταξύ της επαγγελματικής και της προσωπικής μας ζωής. Είναι σημαντικό να δώσουμε προτεραιότητα στην αυτοφροντίδα και να αφιερώσουμε χρόνο στον εαυτό μας. Αυτό μπορεί να είναι τόσο απλό όσο το να κάνουμε διαλείμματα κατά τη διάρκεια της ημέρας ή να πάμε μια βόλτα μετά το μεσημεριανό γεύμα. Σε στιγμές έντονου άγχους, μπορεί να είναι βοηθητικό το να εξασκηθούμε σε διάφορες τεχνικές αναπνοής.
Ενώ βρισκόμαστε στον χώρο εργασίας μας, καλό είναι να θέτουμε τα όριά μας. Οι άνθρωποι όταν πρωτοπροσλαμβάνονται σε μια καινούρια θέση εργασίας τείνουν να λένε “ναι” σε όλα, καθώς θεωρούν ότι είναι απαραίτητο να δείξουν την αξία τους στο αφεντικό τους, με κάθε πιθανή αφορμή. Αυτό είναι κάτι που μπορεί να γίνει επικίνδυνο. Αργά ή γρήγορα, μπορεί να βρεθούμε εν μέσω πάρα πολλών καθηκόντων. Για να λύσουμε αυτό το πρόβλημα, ας μη φοβόμαστε να πούμε “όχι”.
Η γνώση των ορίων μας περιλαμβάνει επίσης ένα καθορισμένο πρόγραμμα εργασίας συγκεκριμένων ωρών. Στο σημερινό περιβάλλον εργασίας από το σπίτι, είναι εύκολο να είστε ευέλικτοι και να εργάζεστε περισσότερες ώρες ή να απαντάτε σε μηνύματα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου ή μηνύματα μετά το πέρας του ωραρίου εργασίας. Ενώ η απάντηση σε μια κλήση τη νύχτα μπορεί να φαίνεται ακίνδυνη, μπορεί να οδηγήσει σε καταστάσεις που μπορούν να μονιμοποιηθούν.
Πηγή: Γιατροί SOS
